Brak reprezentacji Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną

W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy. Sąd Apelacyjny uznał, że postępowanie w sprawie było dotknięte nieważnością z uwagi na niewłaściwą reprezentację pozwanego Skarbu Państwa przez Prezydenta Miasta i pełnomocnika ustanowionego przez ten organ, zamiast przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, jak tego wymaga art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy z 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Orzeczenie Sądu Apelacyjnego zaskarżył Powód wnosząc o jego uchylenie.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie dotyczył postępowania wszczętego w związku ze sprzeciwem Spółki od orzeczenia Samorządowego Kolegium Odwoławczego, wydanego po rozpoznaniu wniosku Spółki o uznanie, że podniesienie opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości jest nieuzasadnione. Postępowanie prowadzone było z inicjatywy użytkownika wieczystego, kwestionującego zasadność oświadczenia właściciela - Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Prezydenta Miasta, o wypowiedzeniu użytkownikowi wieczystemu stawki opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste i określeniu nowej jej wysokości, w warunkach, gdy opłaty roczne obciążające każdego aktualnego użytkownika wieczystego nieruchomości są świadczeniami okresowymi na rzecz właściciela. Sąd zauważa, że sprzeciw od oświadczenia właściciela otwiera drogę do postępowania sądowego w sprawie o ukształtowanie prawa, a stronami tego postępowania są użytkownik wieczysty i właściciel nieruchomości, którego organ złożył oświadczenie powodujące konieczność określenia stawki opłaty rocznej, do uiszczania której zobowiązany będzie użytkownik wieczysty.

Sąd Najwyższy podkreślił, że gdy właścicielem nieruchomości jest Skarb Państwa, zasady jego reprezentacji w postępowaniu muszą być określone zgodnie z ustawami o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, zastąpionej z dniem 1 stycznia 2017 r. przez ustawę z 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd Najwyższy zauważył, że z art. 8 ust. 1 ustawy o Prokuratorii Generalnej SP wynikało, że jednostka ta wykonuje obowiązkowe zastępstwo procesowe Skarbu Państwa w sprawach rozpoznawanych w pierwszej instancji przez sąd okręgowy. Ta sama zasada została powtórzona w art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy o Prokuratorii Generalnej SP. Sąd Najwyższy przypomniał, że w niniejszej sprawie przed Sądem pierwszej instancji pozwany Skarb Państwa był reprezentowany przez Prezydenta i zastępowany przez ustanowionego przez ten organ pełnomocnika procesowego.

Sąd Najwyższy wielokrotnie rozważał skutki, jakie wywołuje naruszenie obowiązku wykonywania zastępstwa procesowego Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną. W wyroku z 2 lutego 2011 r., II CSK 368/10 (nie publ.) Sąd Najwyższy rzeczywiście przyjął, że uchybienie to nie stanowi przyczyny nieważności postępowania, ale w orzecznictwie Sądu Najwyższego liczniej reprezentowany jest jednak pogląd, że art. 67 § 2 zdanie drugie k.p.c. został ukształtowany jako wyjątek od ogólnej reguły wyrażonej w zdaniu pierwszym tego przepisu, zgodnie z którą kompetencję do podejmowania czynności procesowych za Skarb Państwa ma organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej i pełnomocnicy ustanowieni przez tych reprezentantów. Z tego powodu w wypadkach określonych przez ustawodawcę zastępstwo procesowe Skarbu Państwa może być wykonywane wyłącznie przez Prokuratorię Generalną, nie zaś przez organy państwowych jednostek organizacyjnych, a przeprowadzenie postępowania z udziałem niewłaściwie reprezentowanego Skarbu Państwa powoduje jego nieważność (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 24 marca 2011 r., I CSK 438/10, nie publ., z 26 lipca 2012 r., II CSK 688/11, nie publ., z 10 stycznia 2013 r., IV CSK 403/12, OSP 2013, Nr 11, poz. 111, z 20 marca 2014 r., II CSK 326/14, z 26 marca 2014 r., V CSK 234/14, z 24 czerwca 2015 r., II CSK 506/14).

Zgodnie z treścią niniejszego orzeczenia Prokuratoria Generalna RP, zawiadomiona o konieczności przejęcia w niniejszej sprawie zastępstwa procesowego Skarbu Państwa, powołała się także na pozbawienie pozwanego możliwości obrony wskutek zbyt późnego powzięcia przez nią informacji o postępowaniu. Zdaniem Sądu wszystko to sprawia, że nie można odmówić racji stanowisku Sądu Apelacyjnego zajętemu w zaskarżonym orzeczeniu o nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji przeprowadzonego w niniejszej sprawie.

2020-09-21