Wentylacja - błędy instalacyjne

Nawet w budynku wykonanym z najnowszych materiałów, ze szczelnymi oknami i drzwiami, z nowoczesnym sprzętem elektronicznym, ale nieposiadającym właściwej wentylacji, możemy czuć się niekomfortowo. Często zapominamy, że dobrze zaprojektowany system wentylacji wpływa nie tylko na jakość życia, ale również na nasze bezpieczeństwo. Niepoprawnie wykonana wentylacja oddziałuje negatywnie na stan mieszkania, ale przede wszystkim zdrowia jego użytkowników.

Zadaniem każdej wentylacji jest wymiana powietrza znajdującego się w pomieszczeniach na świeże i zapewnienie tym samym odpowiednich warunków sanitarnych. Może to być realizowane za pomocą wentylacji grawitacyjnej lub mechanicznej. Zasada działania tej pierwszej opiera się na różnicy temperatur wewnątrz pomieszczenia i na zewnątrz. Niemałe znaczenie ma tu również wiatr, który wpływa na intensywność wymiany. Świeże powietrze dostarczane jest do pomieszczeń poprzez przegrody (okna, drzwi, ściany) lub nawiewniki. Napływ chłodnego powoduje przemieszczanie się zużytego przez kratki wywiewne (głównie montowane w kuchni, łazience bądź toalecie) do kanałów wentylacyjnych. Wentylację grawitacyjną cechuje niekontrolowany i zmienny strumień przepływu powietrza, zależny od warunków pogodowych. Wentylacja mechaniczna natomiast, dzięki zastosowaniu wentylatorów, wymusza przepływ w pomieszczeniach. To sprawia, że działa niezależnie od pogody, zapewniając wewnątrz budynku stałe warunki.

Wentylator ©NIKOL

Prawidłowo działająca wentylacja w pomieszczeniach nie powinna w ogóle zwracać uwagi użytkowników. Z kolei gdy nie funkcjonuje właściwie, do pomieszczeń nie jest doprowadzana odpowiednia ilość powietrza, a to wpływa na klimat wewnątrz budynku. Dodatkowo brak możliwości wyprowadzenia zanieczyszczeń powoduje ich kompensację, co odbija się na samopoczuciu mieszkańców. Osoby znajdujące się w takim pomieszczeniu często skarżą się na bóle głowy, senność, problemy z koncentracją i oddychaniem.

Problemy z wentylacją

Źle działająca wentylacja jest często utożsamiana z wentylacją grawitacyjną, ze względu na jej samorzutność i brak możliwości kontroli procesu wymiany powietrza. Jednak nie należy z góry zakładać, że ten rodzaj wentylacji nigdy nie działa prawidłowo. Często jej niewłaściwe funkcjonowanie wynika po prostu z niepoprawnie wykonanego projektu. Podczas instalacji wentylacji grawitacyjnej istotne jest właściwe wykończenie kanałów wentylacyjnych. W przypadku niezastosowania izolacji, jej ograniczenia lub wystąpienia nieszczelności w kanale, ciepłe powietrze, które powinno wydostawać się z pomieszczenia, jest wypychane przez chłodniejsze — znajdujące się wewnątrz wywiewu. Jest to sytuacja niedopuszczalna, ponieważ blokuje proces wymiany powietrza. Może się to zdarzyć również gdy mamy do czynienia ze zbyt niskim wyprowadzeniem kanału wywiewnego nad dachem lub jego złym umiejscowieniem (w rejonie powstawania nadciśnienia, np. w sąsiedztwie niższego budynku). Wtedy powietrze wywiewane nie jest w stanie wydostać się z pomieszczenia na skutek działającego ciśnienia. Do cofania powietrza często dochodzi w instalacjach, w których nie zadbano o odpowiednią ochronę przeciwwiatrową. Skutkuje to tzw. cofką, która pojawia się, gdy siła wiatru jest większa od prędkości powietrza wypływającego z kanału wywiewnego. Wszystkie te przykłady to wady konstrukcyjne, które w większości przypadków wymagają modernizacji systemu wentylacji.

Przemyślana termomodernizacja

Zachwianie równowagi wymiany powietrza w istniejących budynkach często spowodowane jest zahamowaniem dopływu świeżego powietrza przez nadmierne izolowanie przegród zewnętrznych. Wymiana okien na bardziej energooszczędne, docieplanie budynków i uszczelnianie drzwi ograniczają możliwość naturalnej filtracji w pomieszczeniach. Na skutek tego zaburzone zostaje działanie wentylacji naturalnej, utrudniając, a w skrajnych przypadkach całkowicie uniemożliwiając, doprowadzenie świeżego powietrza. Powoduje to kumulację zanieczyszczeń oraz wilgoci w pomieszczeniach. Gdy po zakończeniu termoizolacji zapomnimy o dostosowaniu naszej wentylacji do nowych warunków panujących w budynku, możemy spodziewać się kolejnego remontu ze względu na pojawienie się grzybów i pleśni na ścianach. Ich powstawanie wynika z zawilgocenia ścian, które jest efektem osadzania się skumulowanej wody w niedostatecznie wentylowanym pomieszczeniu. Pozbycie się grzybów wiąże się z osuszaniem ścian, odgrzybianiem specjalnymi środkami, a niekiedy nawet całkowitą wymianą tynków czy wręcz całych przegród. Jednak nie koszty mają tutaj największe znaczenie lecz negatywny wpływ na ludzkie zdrowie. Rozrastające się pleśnie i grzyby wydzielają toksyny oraz zarodniki, które wdychane przez człowieka mogą powodować alergie, poważne choroby górnych dróg oddechowych oraz przyczyniać się do rozwoju astmy.

Przykładowa budowa wentylacji ©NIKOL

Warto również pamiętać, że brak dopływu świeżego powietrza sprawia, że obniża się zawartość tlenu w pomieszczeniach, a powstający podczas procesu oddychania dwutlenek węgla kumuluje się, powodując dyskomfort przebywających w mieszkaniu osób. Niska zawartość tlenu w pomieszczeniu jest szczególnie niebezpieczna dla małych dzieci. Wyjątkowo uciążliwe dla alergików i starszych oraz najmłodszych mieszkańców jest także nagromadzenie pyłków w pomieszczeniu rzadko wentylowanym. Ciągła ekspozycja na alergen zwiększa intensywność objawów alergii.

Kondensacja zanieczyszczeń chemicznych może doprowadzić nawet do zgonu. Co roku w okresie grzewczym przez źle funkcjonującą wentylację, w wyniku zaczadzenia, ginie wiele osób. Nagromadzony tlenek węgla (powstający w skutek braku dostarczenia odpowiedniej ilości powietrza do procesu spalania) hamuje działanie hemoglobiny odpowiedzialnej za dotlenienie organizmu — w efekcie tego, człowiek znajdujący się w takim pomieszczeniu początkowo ulega zasłabnięciu, a następnie dusi się. Tlenek węgla, ze względu na swoje właściwości, jest wyjątkowo niebezpieczny — jest gazem bezwonnym i bezbarwnym, dlatego bez odpowiednich urządzeń nie jesteśmy w stanie stwierdzić czy znajduje się w powietrzu.

Zagrożenie przeciągami

Wentylator ©ASK

Często po wykonaniu termomodernizacji nieprzystosowanej do systemu wentylacji w budynku, wietrzymy pomieszczenia otwierając okna. Nie jest to ani wygodne (w przypadku dużej szczelności budynku trzeba robić to często), ani oszczędne (powoduje gwałtowne wyziębienie pomieszczenia), a co gorsza nie jest korzystne dla naszego zdrowia. Zjawisko przeciągów polega na dużym przepływie powietrza w pomieszczeniu i jest niekomfortowe dla mieszkańców. Powoduje bowiem marznięcie stóp, obniża odporność organizmu, a niekiedy bóle mięśni i stawów. Podobne skutki pojawiają się w przypadku źle zaprojektowanej wentylacji grawitacyjnej lub niewłaściwie regulowanej wentylacji mechanicznej. Niestety niektórzy próbują rozwiązać ten problem, przysłaniając kratkę wentylacyjną w łazience bądź kuchni. Jest to bardzo niebezpieczne ze względu na to, że uniemożliwia odprowadzenie zanieczyszczeń — może się okazać tragiczne w skutkach, gdy korzystamy z piecyków lub kuchenek gazowych. Dlatego posiadając instalację gazową w mieszkaniu bądź domu, aby rozwiać wszelkie wątpliwości dotyczące poprawności działania wentylacji, należy zgłosić się do fachowca. Warto również rozważyć zakup czujnika dymu oraz tlenku węgla. Wiąże się to z relatywnie niskim wydatkiem, rzędu 50–200 zł, a w niektórych przypadkach może nam uratować życie.

Syndrom chorego i szczelnego budynku

Skutki braku właściwej wentylacji

Chęć zapewnienia jak najlepszych warunków w budynku, może odnieść nie do końca pożądany efekt. Szacuje się, że w Polsce co trzeci nowo powstały lub zmodernizowany budynek cechuje się tzw. syndromem chorego budynku, znanym również jako SBS (z ang. sick building syndrom). Przejawia się on przede wszystkim dolegliwościami występującymi u mieszkańców. Wśród najczęstszych z nich należy wymienić choroby układu górnych dróg oddechowych (uczucie suchego gardła, suchy duszący kaszel, problemy z zatokami, nasilenie objawów astmy, podrażnienie błon śluzowych). Warunki panujące w takich budynkach mają również negatywny wpływ na układ nerwowy (bóle i zawroty głowy, zmęczenie, problemy z koncentracją). Dolegliwości te dotykają zwykle większą liczbę mieszkańców (nie są to indywidualne przypadki) i ustępują dopiero po opuszczeniu budynku. Problemy SBS wynikają często z zaburzeń komfortu cieplnego w pomieszczeniu, mogą być spowodowane zbyt niską lub za wysoką temperaturą, przeciągami oraz złą jakością powietrza.

Zjawiskiem bardzo podobnym i niekiedy uznawanym za tożsame jest syndrom szczelnego budynku — TBS (z ang. tight building syndrome). Jego przyczyną jest dostarczanie zbyt małego strumienia świeżego powietrza. Syndrom ten wiąże się w sposób szczególny z problemem niewłaściwie wykonanej wentylacji lub niedostosowania jej do warunków po remoncie.

Często ze względów oszczędnościowych nie przykładamy wystarczającej uwagi do wykonania odpowiedniej wentylacji. Skutki takich decyzji ujawniają się dopiero po jakimś czasie, a w skrajnych przypadkach mogą być tragiczne. Dobrze dobrana wentylacja wpływa bowiem nie tylko na komfort życia, nasze samopoczucie i zdrowie. Odpowiednio wykonana przynosi również korzyści ekonomiczne i pozwala zaoszczędzić energię cieplną. Dlatego zarówno na etapie projektowania i wykonywania budynku, jak i podczas modernizacji już istniejących obiektów, warto szczególnie o nią zadbać.

Anna Janik
Akademia Górniczo-Hutnicza
Wydział Górnictwa i Geoinżynierii
Inżynieria Środowiska

artykuł pochodzi z kwartalnika
Kreator Projekty wydanie 04/2012
więcej o kwartalniku czytaj na
Kreator Projekty.pl