Solidne fundamenty to podstawa

Odebranie uprawomocnionego pozwolenia na budowę domu jednorodzinnego to często w oczach inwestora zwieńczenie długiego i trudnego procesu. Z dokumentem w ręce szybko zdajemy sobie sprawę, że to dopiero początek naszej przygody z budową domu. Przed nami jeszcze długa droga, której pierwszym i jednocześnie najważniejszym etapem jest budowa fundamentów.

Przygotowanie działki

Gdy mamy umówionego wykonawcę musimy zgłosić do urzędu rozpoczęcie robót budowlanych. Czekając na decyzję i wydanie dziennika budowy możemy zatroszczyć się o dostarczenie mediów na plac budowy, a także ustawić sanitaria dla robotników, wyznaczyć wjazd na działkę dla maszyn oraz miejsce składowania materiałów budowlanych.

Ekipa budowlana najpierw wytyczy dom w terenie. Ponadto na podstawie planu zagospodarowania określi punkty charakterystyczne budynku. W te miejsca wbite zostaną tyczki, które następnie zostaną połączone sznurkami. To pierwszy moment, w którym możemy zobaczyć zarys naszego przyszłego domu, jego wielkość i faktyczne ułożenie w terenie. Oprócz konturów przy pomocy tyczek i sznurków wyznacza się także osie geometryczne, które posłużą później do prawidłowego ustawienia względem siebie elementów konstrukcji budynku.

Jeśli na etapie projektowania domu nie korzystaliśmy z usług geologa i nie dysponujemy ekspertyzą geotechniczną, konieczne jest, aby na początku prac ziemnych ekipa budowlana określiła rodzaj gruntu, robiąc odwierty w kilku miejscach wzdłuż rzutu budynku. W razie wystąpienia jakichkolwiek nieoczekiwanych anomalii, np. skupisk gruntów o niskiej klasie wytrzymałości (tzw. soczewki), będziemy mieli czas na reakcję i konsultację z konstruktorem. Przeszkodą może być odkrycie podwyższonego lustra wód gruntowych lub cieków podskórnych, wymagają one zaprojektowania przez architekta dodatkowych zabezpieczeń fundamentów jak hydroizolacje i drenaż dostosowany do skali występowania zjawiska. W razie wątpliwości możemy poprosić architekta lub konstruktora o wizytę na budowie w ramach nadzoru autorskiego.

Napotykane problemy

Ponieważ architekci dla domów jednorodzinnych nie podają bilansu koniecznego do przeniesienia mas ziemnych, często dopiero po rozpoczęciu prac dowiadujemy się, ile i jakiego rodzaju dodatkowych działań wymaga budowa naszego domu. Czasami różnice okazują się tak znaczne, że warto przesunąć usytuowanie budynku. Jeśli przesunięcie to nie wpływa na rozwiązania architektoniczno-konstrukcyjne można zalegalizować je wpisem do dziennika budowy, załączając odpowiednie rysunki. Z kolei większe zmiany wymagają wykonania nowego projektu zagospodarowania terenu oraz wystąpienie o zmianę pozwolenia na budowę.

Wykopy pod fundamenty

Po wytyczeniu budynku czas na wbicie pierwszej łopaty. Z powierzchni pod budowę przyszłego domu zdejmuje się humus, czyli żywą, najbardziej wartościową warstwę gruntu. Można ją sprzedać, ale warto także zachować jako podbudowę przyszłego ogródka.

Wykopy pod fundamenty powinno wykonywać się możliwie jak najszybciej. Czynniki zewnętrzne, a szczególnie opady deszczu naruszają bowiem przekrój gruntu i mogą powodować obsuwanie i zalewanie placu budowy. Dlatego zabezpiecza się je, robiąc wokół nich rowki odprowadzające wodę. Wykopy dzieli się na wąskoprzestrzenne o szerokości dna mniejszej niż 1,5 m oraz szerokoprzestrzenne, o dnie szerszym niż 1,5 m. Przy gruntach spoistych pod fundamenty wystarczy wykonać wykopy wąskoprzestrzenne. Gdy w projekcie przewiduje się budowę piwnicy, konieczne jest usunięcie całej ziemi w głębi obrysu.

Żeby zabezpieczyć ściany fundamentów przed obsuwaniem lub ewentualnymi wypadkami na placu budowy należy oznaczyć ich krawędzie oraz odpowiednio ukształtować skarpy. Maksymalny spadek skarp to 45°(100 cm spadku na 100 cm odcinek poziomy). W razie gdy nie ma możliwości takiego ukształtowania skarpy, np. jeśli działka ma znaczny spadek, konieczne jest wykonanie dodatkowych zabezpieczeń. Skarpy można wtedy obłożyć folią lub kotwionymi matami wiklinowymi. W najtrudniejszych przypadkach zabezpiecza się je gotowymi szalunkami prefabrykowanymi lub wykonanymi z desek na placu budowy.

Wykonanie fundamentów

Po przygotowaniu wykopów można rozpocząć wykonywanie fundamentów budynku. Pod wszystkimi ścianami nośnymi, ścianami zewnętrznymi, tarasami oraz miejscami oparcia schodów żelbetowych wykonuje się je jako elementy ciągłe. Z kolei punktowo – pod słupami i kominami. Fundamenty składają się ze ścian fundamentowych oraz ław. W gruncie przy jego przeciętnej klasie wytrzymałości oraz przeciętnym obciążeniu budynku fundamenty zagłębia się poniżej poziomu przemarzania gruntu. W Polsce, w zależności od szerokości i długości geograficznej poziom ten waha się od 0,8 do 1,4 m. Konieczność oparcia posadowienia poniżej możliwego zamarzania wody w gruncie związana jest z wytrzymałością, bowiem ławy fundamentowe leżące na powierzchni naprężanej zamarzaniem i rozmarzaniem wody łatwo popękają. To grozi powstaniem niebezpiecznych przeciążeń konstrukcyjnych budynku.

Wylewanie

Przed rozpoczęciem wylewania fundamentów dno wykopu zalewa się ok. 5 cm warstwą tzw. chudego betonu (o zmniejszonej wytrzymałości), który odcina warstwę gruntu od ławy fundamentowej. Po wyschnięciu, w niewielkim szalunku (lub bez niego, jeśli grunt jest wystarczająco spoisty) wylewa się ławy fundamentowe, zwykle o wysokości 40-50 cm i szerokości ok. 60-80 cm (wartości te mogą różnić się w zależności od wyliczeń konstrukcyjnych). Nierzadko spotyka się ławy wylewane bez zbrojenia. Wzmocnienie ławy prętami stalowymi jest jednak korzystne – nie zwiększa znacznie kosztów budowy, a ogranicza szkody, powstające przy osiadaniu budynku. Stopa jest zwykle szersza od ściany fundamentowej, którą wylewa się na jej osi. Różnicę między tymi szerokościami określa się mianem odsadzki.

Po wyschnięciu, w celach hydroizolacyjnych na ławy nakłada się warstwę papy podkładowej lub materiału płynnego. Jest to szczególnie ważne w budynkach podpiwniczonych, gdyż stanowi jeden z elementów systemu zapobiegającego przenikaniu wilgoci do wnętrza piwnicy. Następnie przygotowuje się szalunki, czyli formy, w których wylewane będą ściany fundamentowe. Wewnątrz szalunków układa się zbrojenie stalowe. Składa się ono z prętów ułożonych podłużnie oraz spinających je strzemion. Są to cienkie pręty z gładkiej stali, które skręca się wokół prętów tak, by nie przemieściły się w trakcie zalewania betonem. Następnie pod dużym ciśnieniem, wtłacza się warstwami beton o odpowiedniej wytrzymałości. Dokładne wypełnienie zbrojenia fundamentów jest niezwykle ważne, gdyż bąble powietrza zastygłe pomiędzy prętami zbrojeniowymi grożą osłabieniem ściany fundamentowej. Następnie beton pozostawia się do wyschnięcia. W razie opadów świeże fundamenty trzeba nakryć i zabezpieczyć przed wodą. Jeśli temperatura powietrza jest wysoka, a jego wilgotność niska, konieczne jest regularne zwilżanie betonu, ponieważ szybkie wyschnie narażona beton na pękanie.

Kiedy fundamenty są gotowe zdejmuje się szalunek, a wykop zasypuje tłuczniem. W przypadku gdy dom znajduje się na spadku, od strony gdzie może spływać na niego woda, na poziomie ław fundamentowych należy założyć tzw. drenaż, czyli rurę PCW lub PE karbowaną i perforowaną, którą odprowadzany będzie nadmiar wody. Zabezpieczenia drenarskie konieczne są także w przypadku wysokiego lustra wód gruntowych lub występowania podziemnych żył wodnych, które zostały przecięte przez wykop pod fundamenty.

Izolacja przeciwwodna

Niezwykle ważna dla prawidłowego funkcjonowania całego budynku jest odpowiednia izolacja przeciwwodna fundamentów, zwłaszcza w przypadku domów z podpiwniczeniem. Wszelkie braki na tym etapie mogą spowodować uszkodzenia budynku, a ich naprawa wymaga później przeprowadzenia ciężkich i drogich prac ziemnych.

Hydroizolację wykonuje się zwykle z pap termozgrzewalnych lub mazi hydroizolacyjnych. Bez względu na technologię, prace rozpoczyna się od sprawdzenia wilgotności betonu (im lepiej wyschnięty fundament, tym lepszy) oraz wyrównania wszelkich nierówności, pęknięć i spoin. Izolacja może się zniszczyć na ostrych załamaniach elementów betonowych, dlatego wszystkie prostopadłościenne załomy wyrównuje się klinami z zaprawy tzw. fasetami. Tak przygotowane ściany okleja się papą lub gruntuje i maluje warstwą mazi.

Hydroizolację zabezpiecza się warstwą materiału termoizolacyjnego. Jego własności termochronne mają tu również znaczenie, gdyż chronią budynek przed przemarzaniem od gruntu. Materiał termoizolacyjny powinien być odporny na wodę i agresywne czynniki chemiczne. Gdy zastosujemy pochodne polistyrenu (wykonuje się z niego m.in. styropian), powinny one mieć strukturę zamkniętokomórkową, aby w celu uniemożliwiać przenikanie wody.

Kiedy fundamenty są gotowe wybiera się warstwę ziemi, do poziomu ok. 20 cm poniżej projektowanej płyty betonowej, która stanowić będzie bazę do wykonania podłogi najniższej kondygnacji. Opróżnioną z ziemi przestrzeń wysypuje się piaskiem, który następnie przykrywa się flizeliną. Ma ona oddzielać warstwę wylewki betonowej od piasku, dzięki czemu wytrzymałość wylewanej płyty nie zostanie osłabiona przez niekontrolowane przelanie betonu. Następnie zbroi się płytę siatką 10x10 lub 15x15 ułożoną na listwach lub podkładkach dystansowych i zalewa betonem. Na wyschniętej wylewce układa się hydroizolację. Jeśli pomieszczenie znajduje się poniżej poziomu terenu materiał zabezpieczający przed wilgocią wywija się 30 cm ponad poziom posadzki.

Wykonanie fundamentów jest bardzo ważnym etapem budowy. Ze względów technologicznych i budowlanych najlepiej wykonać go bez wprowadzania przerw. Ważna jest tu precyzja wykonania oraz , to jakiej jakości są użyte materiały budowlane. Wprawdzie fundamenty są mało widoczną częścią domu, bo zaraz po wyschnięciu zostaje przysypana, jednak mają istotne znaczenie dla naszego budynku.

Ewa Burejza

artykuł pochodzi z kwartalnika
Kreator Projekty wydanie 01/2012
więcej o kwartalniku czytaj na
Kreator Projekty.pl