Elewacja od kreacji do elegancji

Elewacja jest wizytówką budynku,wpływa na jego estetykę i chroni przed działaniem czynników klimatycznych i środowiskowych. Dlatego zarówno wybrane rozwiązania architektoniczne, jak i użyte materiały, technologie oraz jakość ich wykonania muszą zagwarantować jej wieloletnie użytkowanie.

Przy wyborze projektu domu rozważane są różne uwarunkowania techniczne i ekonomiczne. Dzisiaj już niewielu inwestorów zleca projektantowi opracowanie własnych wizji budynku, ponieważ taka droga postępowania jest technicznie bardzo trudna, czasochłonna, a przy tym droga. Wygodniejsze, szybsze i tańsze jest dokonywanie takich wyborów w oparciu o przeglądanie katalogów gotowych projektów.

Kreacja na dobry początek

Katalogi mają tę zaletę, że mogą zainspirować i pomóc przy wyborze konkretnych rozwiązań. Można dzięki nim zobaczyć bryłę budynku w pełnej okazałości z rozwiązaniem zadaszenia, widokiem na przyjęty rodzaj stolarki okienno-drzwiowej, rozmieszczenie balkonów i tarasów, usytuowanie garażu, system rynnowy, sposób wykończenia elewacji itp. Postrzeganie jego kubatury na tle usytuowania w terenie oraz przypuszczalnego wyglądu zewnętrznego nie sprawi już takich trudności jak przy kierowaniu się własną kreatywnością. Przeglądane kolorowe wizualizacje inspirują, wytyczają kierunek działań od projektu do gotowego obiektu. Projekty gotowe/katalogowe z reguły zawierają określony standard dokumentacji, załączane są do nich wszystkie niezbędne rozwiązania ułatwiające organizację robót. W dokumentacji uwzględnione są też dozwolone zakresy adaptacji, wynikające nie tylko z upodobań inwestora, lecz z uwarunkowań lokalizacyjnych budynku.

Fizyka budowli

Wykończenie elewacji z reguły wieńczy dzieło budowania domu. Dobrze zaplanowana i wykonana elewacja powinna przez długi czas pozostawać odporna na zmieniające się warunki klimatyczne. Drugim istotnym zadaniem elewacji jest skuteczna ochrona ścian zewnętrznych budynku przed oddziaływaniem czynników termicznych, meteorologicznych, biologicznych i mechanicznych. Wymienione elementy określają kryteria jej doboru pod względem technologicznym. Choć w dużym stopniu pozostaje on sprawą gustu inwestora, to podejmując decyzję nie można zapomnieć o specyfice konstrukcji ściany, która winna determinować właściwy, czyli optymalny dobór materiałów i technologii oraz zalecany standard wykonawstwa. Tylko sumienne przestrzeganie tej zasady może zagwarantować odpowiednią jakość elewacji.

Wśród wymienionych grup czynników destrukcyjnych jednym z najważniejszych jest niska temperatura – niższa od punktu rosy. Słaba izolacyjność cieplna ścian zewnętrznych, przy różnicach temperatur między powietrzem zewnętrznym a wewnętrznym w warunkach późnojesiennych, zimowych i wczesnowiosennych, powoduje nie tylko uciekanie ciepła z pomieszczeń budynku na zewnątrz, ale również kondensację wilgoci na oziębionych powierzchniach ścian wewnętrznych, które stykają się z powietrzem cieplejszym. Zlekceważenie obecności wilgoci zwielokrotnione brakiem wentylacji w pomieszczeniu, prowadzi do pojawienia się na mokrej ścianie pleśni i grzyba, a w konsekwencji do jej dewastacji, a także przylegających do niej przedmiotów. Jest to często spotykane zjawisko w budynkach wybudowanych w okresie, którym ocieplania ścian nie były powszechnie stosowane, a tania energia rekompensowała straty cieplne.

Wymóg „ciepłej” ściany

Obowiązujące przepisy budowlane nakazują projektowanie budynków zgodne m.in. wymogami energooszczędności. Podstawę prawną dla wymagań izolacyjności cieplnej dla budynków mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego w Polsce stanowi rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, popularnie zwane Warunkami Technicznymi (Dz.U. nr 75 z dnia 15.06.2002 r., poz. 690 z późn. zm.).

Według stanu prawnego obowiązującego od 1 stycznia 2014 r., dla ścian zewnętrznych narażonych na działanie powietrza zewnętrznego obowiązuje maksymalna wartość współczynnika przenikania ciepła ustalona na poziomie U_max = 0,25 [W/(m²•K)]. Jego wartość nie powinna przekraczać wskazanego progu.

Planując remont elewacji budynku wybudowanego kilkanaście lat temu, należy liczyć się z koniecznością wykonania uzupełniających robót dociepleniowych. Pracom takim powinny być poddane zwłaszcza elewacje budynków ocieplanych do roku 1994, które w późniejszym okresie nie były modernizowane pod kątem dostosowania parametrów izolacyjności do aktualnych wymogów ochrony cieplnej. Szczególnie zasadne stają się docieplenia budynku połączone z remontem jego elewacji, jeśli dotychczasowe docieplenie jest w złym stanie technicznym, a także gdy ściana pozostaje niedocieplona w takim stopniu, że uzasadnionym rozwiązaniem jest mocowanie dodatkowej warstwy izolacji termicznej.

Ocieplenia wymienionych przegród realizowane są według metody lekkiej suchej oraz popularnej technologii ETICS, znanej też jako metoda lekka-mokra, gdzie stosuje się ocieplenie (styropian, bądź wełnę mineralną), siatkę, klej i tynk cienkowarstwowy zamykający system. Istotne dla jakości wykonania takich prac jest zachowanie ich zgodności z założeniami projektowymi, reżimami technologicznymi oraz korzystaniem ze wskazanych materiałów. Należy sięgać po rozwiązania systemowe i stosować materiały izolacyjne wysokiej jakości, mające parametry zgodne z projektem.

Wymóg „ciepłych” okien

Planując wykonanie elewacji należy pamiętać o jej nieodłącznym elemencie, którym jest zewnętrzna stolarka otworowa (okna i drzwi zewnętrzne). Warunki Techniczne dopuszczają dla pomieszczeń z temperaturą powyżej 16^º C zachowanie maksymalnych wartości współczynnika przenikania ciepła U_MAXna poziomach:

• dla okien, drzwi balkonowych i powierzachni przezroczystych – 1,3;
• okien połaciowych – 1,5;
• drzwi zewnętrznych – 1,7.

Przy zakupie stolarki otworowej należy wybierać okna i drzwi, spełniające te wymagania. Okna nowego typu charakteryzują się nie tylko podwyższonymi parametrami izolacyjności cieplnej, ale też poprawiają komfort w mieszkaniu – są łatwiejsze w konserwacji, wygodne w obsłudze, zapewniają wysoką izolacyjność akustyczną (dobrze tłumią hałas zewnętrzny), a przy tym zachowują większą szczelność w przegrodach wewnętrznych. Z kolei okna i drzwi generacji lat 80. XX w., a także te powstałe wcześniej powodują znaczące straty dostarczanej do budynku energii cieplnej, dlatego korzystna staje się ich wymiana.

Warto też już na etapie projektu zwrócić uwagę na rodzaje przeszkleń dostępnych na rynku. Montaż dużych okien wiąże się z ryzykiem większych strat ciepła. Dlatego trzeba zastanowić się nad ich doborem (np. należy unikać większych przeszkleń w ogrzewanych pomieszczeniach od strony północnej).

Kreatywne podejście

Realizacja elewacji dla nowego budynku, a także jej modernizacja zmusza inwestora do sięgania po dostępne na rynku materiały i wykorzystywanie ich według określonych technologii. Na rynku dominuje kilka efektywnych sposobów wykończeń elewacji, a za najpopularniejsze uznawane są tynki, farby , elementy ceramiczne, płytkowe i kamienne, tzw. siding, czyli suche elewacje oraz elewacje reprezentujące tzw. budownictwo drewniane.

Tynki elewacyjne

Tynki (zwykłe/tradycyjne, szlachetne i cienkowarstwowe) nałożone na powierzchnię ściany tworzą uplastycznioną masę, która po stwardnieniu formułują trwale przylegającą do niej powłokę.

Tynki tradycyjne nakładane ręcznie i maszynowo tworzą wyprawy grubowarstwowe składające się ze zwykłych trójwarstwowych zapraw cementowo-wapiennych. Warstwę pierwszą stanowi obrzut (szpryc), drugą – narzut, na który w zależności od koncepcji projektanta nakłada się farbę elewacyjną bądź szlichtę, po czym fakturuje się ją, narzucając specjalnie dobraną zaprawę lub obrabiając jej powierzchnię. Ten rodzaj tynków stosowany jest najczęściej jako tzw. tynk surowy, który można wykańczać farbami elewacyjnymi, nadawać mu różnorodną fakturę albo traktować go jako podkład pod inne techniki elewacyjne (np. oblicowanie). Zmodyfikowane tynki tradycyjne obecne są w postaci gotowych zapraw tynkarskich. Ich zwiększona przyczepność do podłoża bardzo upraszcza technologię tynkowania(eliminuje konieczność nakładania obrzutki), gdyż tę funkcję pełni warstwa narzutu. Ręczne tynkowanie na rusztowaniach elewacyjnych powoduje wiele trudności, jest też dość czasochłonne. Ponadto zasięg ręki nie zawsze zapewnia jednorodność pokrycia dużych powierzchni i dostęp do miejsc trudnych. Dlatego powszechnie przyjęto stosowanie na elewacjach tynków nakładanych maszynowo.

Warto zaznaczyć, że wadą tynków tradycyjnych jest podwyższona nasiąkliwość i podatność na brudzenie się, co w przypadku ich renowacji pociąga za sobą konieczność powtórnego tynkowania.

Tynki tradycyjne służą jako podkład pod warstwy tynków szlachetnych, przy których stosuje się różne narzędzia techniki nakładania. Ich nazwy pochodzą od otrzymanych powierzchni zewnętrznych, np. w metodzie nakrapiania zaprawą ściany z użyciem miotły lub specjalnego młynka uzyskuje się tzw. tynki nakrapiane o charakterystycznej chropowatej powierzchni. Przez wypłukiwanie części niestwardniałej powierzchni zaprawy uzyskuje się strukturę tynku zmywanego (kamyczkowego). Z kolei efektem użycia tzw. cykliny jest tynk cyklinowany, a pacy i pędzla – tynk gładzony. Wygląd takich tynków zależy od pomysłowości wykonawcy, użytych narzędzi i zainwestowanego czasu. Interesujące są kompozycje elewacyjne uzyskiwane technikami boniowania (wykonywania rowkowania tynku dla nadania elewacji specyficznego charakteru).

Fabryczne suche mieszanki tynkarskie (zazwyczaj tynki dwuwarstwowe) są wygodniejsze od tradycyjnych, dają gwarancję jednorodności materiału (powtarzalność składu i proporcji zawartych składników), mają lepsze parametry techniczne, są trwalsze, dają większe możliwości kolorystyczne, wykluczają potrzebę wykonywania obrzutki, wreszcie są łatwiejsze w konserwacji (niektóre z nich są samozmywalne). Przed tynkowaniem zadane powierzchnie gruntuje się primerem (odpowiednim preparatem poprawiającym przyczepność, a następnie zgodnie z zaleceniami producenta kładzie się tynk podkładowy i tynk dekoracyjny stanowiący warstwę zewnętrzną.

Tynki cienkowarstwowe, zwane również wyprawami pocienionymi, są częścią systemów ocieplania murów (metoda lekko-mokra). Ich główne zadanie – oprócz wymiaru estetycznego – stanowi zabezpieczenie izolacji (wełny mineralnej/styropianu) przed wpływem czynników pogodowych. Nakładane są jednowarstwowo na siatkę i materiał ocieplający. Do ich zalet zalicza się: łatwość nakładania, szybkość wiązania, trwałość, wodoodporność, udarność (wytrzymałość na uderzenia), duże możliwości kolorystyczne i dekoracyjne (można stosować techniki specjalne jak przy tynkach szlachetnych).

Farby elewacyjne (fasadowe)

Farby elewacyjne to przede wszystkim farby wapienne, cementowe, krzemianowe oraz polimerowe (silikonowe i emulsyjne). Rodzaj farby według zaleceń wymaga dostosowania jej do rodzaju tynku (np. farba krzemianowa do tynku krzemianowego). Maluje się nimi podłoża tynkowe, betonowe, a nawet drewno. Ich główną cechą powinna być odporność na wilgoć i wodę, słońce i związki chemiczne zawarte w powietrzu i wodzie deszczowej oraz przebarwienia. Stosowanie farb powinno być zgodne z zaleceniami producentów. Podczas nakładania musi być zachowana odpowiednia temperatura otoczenia, wilgotność i nasłonecznienie, ponadto tynk powinien być całkowicie stwardniały. Elementy dekoracyjne z piaskowca, klinkieru, cegły wapienno-piaskowej przed zabrudzeniem i chłonięciem wody zabezpiecza się specjalnymi preparatami impregnacyjnymi.

Elewacje ceglane (ceramiczne, silikatowe)

Naturalny wygląd elewacji ceglanych, odpowiednio dobranych i starannie położonych, doda budynkowi elegancji, a przy tym świetnie skomponuje się z innymi elementami domu (dachem, stolarką okienną i drzwiową), a także z architekturą krajobrazu. Najpopularniejszymi w tej grupie są elewacje ceramiczne lub silikatowe (z cegieł wapienno-piaskowych). Nie wymagają tynkowania, dlatego użyty materiał do wykonania murów musi mieć znacznie wyższą odporność na czynniki atmosferyczne niż materiały poddawane tynkowaniu.

Cegły elewacyjne muszą być trwałe i odporne, gdyż wymaga się od nich dużej wytrzymałości na ściskanie, wodo- i mrozoodporności, dobrych własności termoizolacyjnych, udarności, odporności na działanie gazów, grzybów, pleśni itp. Wszystkie te własności posiadają cegły i kształtki silikatowe, które dodatkowo charakteryzuje naturalna biel, choć mogą również występować jako barwione. Chętnie wykorzystywane są do elewacji elementy silikatowe o powierzchniach z fakturą „łupaną", która na zewnątrz doskonale imituje skałę.

Elementy elewacyjne ceramiczne mogą występować w postaci cegieł i kształtek licowych oraz klinkierowych – oba rodzaje w odmianach pełnych i drążonych, szkliwionych (angobowanych lub glazurowanych), bądź matowanych, dodatkowo zabarwianych i fakturowanych. O ich trwałości przesądza specjalnie dobrana receptura i technologia.

Istotny szczegół optyczny w systemie elewacji ceglanych stanowią spoiny (fugi), których wykonanie (czyli spoinowanie lub fugowanie) ma wyrównać głębokości spoin i nadać im estetycznego wyglądu. Można je wykonywać jako wklęsłe lub wypukłe. Do tego celu służą zaprawy cementowe, zawierające dodatek wapna hydratyzowanego, bądź gotowe fabryczne zaprawy. Po nałożeniu można je zabarwiać specjalnymi farbami cementowymi odpornymi na alkalia i warunki atmosferyczne.

Elewacje z cegieł mogą być również stosowane w ścianach drewnianych lub szkieletowych. W tym celu na odpowiednio poszerzonym fundamencie stawia się mur, który zgodnie z wymaganiami technologicznymi kotwiony jest do istniejącej ściany.

Elewacje z płytek

Płytki elewacyjne (grubości 8-17 mm) ceramiczne (licowe i klinkierowe), silikatowe, gresowe, betonowe, kamienne, syntetyczne, szklane itp. montowane są na całości ściany lub na jej fragmentach. Mogą stanowić pełną elewację, bądź uzupełniać jej pozostałą część. Dobierane są pod kątem rodzaju materiału, jego kolorystyki i umiejscowienia. Mogą mieć różne kształty, wymiary i kolorystykę. W zależności od materiału, z którego są wykonane, do powierzchni ścian mocowane są na zaprawach cementowych z dodatkiem wapna hydratyzowanego lub z użyciem fabrycznie przygotowanych klejów, które dopasowują się do naprężeń płytek wynikających ze zmian termicznych otoczenia. Przerwy na spoiny (fugi) między płytkami wypełnia się zaprawą do cienkich spoin bądź fugowane silikonami. Niekiedy okładziny montowane są na tzw. ruszcie.

Suche elewacje

W elewacyjnym asortymencie są gotowe systemy oparte o tworzywa sztuczne, elementy blaszane (najczęściej aluminium, stal), ceramikę, beton, drewno, płyty włókno-cementowe, łupek, kamień. Systemy te muszą zapewniać wentylację budynku. Ich podstawę stanowią listwy startowe (np. cokołowe) oraz ruszt trwale przymocowany do podłoża kołkami rozporowymi, składający się z łat i kontrłat, do których mocuje się właściwe płyty elewacyjne. Wśród nich najpopularniejszym jest tzw. siding – system płyt albo listew elewacyjnych najczęściej wykonanych z PVC, czyli specjalnie zabezpieczonych powierzchniowo elementów ze stali, aluminium, a także innych metali (np. tytan-cynk). Jego zaletą jest m.in. lekkość, szybki montaż, który można prowadzić nawet w niskich temperaturze, dobra odporność mechaniczna i udarowa oraz możliwość ocieplenia ścian. Niektóre zastosowane materiały wymagają przy montażu pozostawienia przerw dylatacyjnych koniecznych z powodu rozszerzalności termicznej. Elewacje w tym systemie – w zależności od konstrukcji rusztu – można montować zarówno w pionie, jak i poziomie. Istnieje możliwość ich ocieplenia od wewnątrz. Z kolei ich mocowanie powinno odbywać się zgodnie z instrukcją fabryczną.

Elewacje z drewna

Ten rodzaj elewacji obecny jest głównie w budownictwie drewnianym jako dekoracyjna osłona ścian w budynkach szkieletowych (w tzw. domkach kanadyjskich), domach prefabrykowanych wyprodukowanych w oparciu o elementy z litego drewna oraz domach z bali, o ścianach zewnętrznych z drewna litego o grubości spełniającej wymagania izolacyjności cieplnej. Można je również stosować jako wierzchnią warstwę ścian budynków w dowolnej technologii, lub jako cząstkowy element elewacji budynków murowanych (na podbitkach, poddaszach, lukarnach, loggiach itp., a także jako np. niezbędny element ściany szkieletowej wypełnionej murem z cegły tzw. mur pruski. Elewacje mogą być również wykonane z drewnianych desek (mocowanych według różnych technik: pionowo, poziomo, jedno- i dwuwarstwowo, na przylgę, zakład, pióro i wpust, ukośnie/w jodełkę) oraz gontów. Z uwagi na łatwość podatność na zarażenia grzybami, pleśniami i insektami, wymagają sukcesywnych zabiegów pielęgnacyjnych (czyszczenia, lakierowania, bejcowania, impregnacji, stosowania odpowiednich preparatów biobójczych). Do tej grupy materiałów elewacyjnych zaliczane są też elementy drewnopochodne (wytwarzane z włókien drzewnych połączonych odpowiednimi lepiszczami i wykańczanych według określonych wzorów), które są odporne na gnicie i insekty.

Elewacje kamienne

Technologia obróbki kamieni (piaskowców i wapieni, a w części cokołowej granitu lub twardych piaskowców) wymaga zastosowania specjalistycznych narzędzi, których użycie pozwala otrzymać różne faktury (łupane, rwane, krzesane, nacinane, polerowane itp.). Można w tym przypadku stosować różne technik montażu.

Elegancja na lata

Wygląd elewacji może zostać wzbogacony przez zabiegi dekoracyjne. Osoby, które nie lubią maksymalnie prostych brył w architekturze domu, mogą sięgać to takich form architektonicznych, jak: ryzality, wykusze, wnęki i nisze. Dzięki tym rzeźbiarskim elementom można ozdobić elewację, wyróżnić wejście do budynku lub podkreślić wnętrze. Ponadto tynki można wzbogacić także elementami dekoracyjnymi, takimi jak: kolorowa stłuczka szklana i fajansowa (kompozycje mozaiki). Można także łączyć na ścianie zewnętrznej różne techniki elewacyjne.

Warto wiedzieć, że ciekawe formy elewacyjne uzyskać można wykorzystując zieleń. Sprawdzoną formą są „zielone elewacje”, czyli pnącza. Odpowiednio dobierając gatunki roślin można z ich udziałem tworzyć pionowe ogrody. Obok produkcji tlenu i oczyszczania powietrza z kurzu i szkodliwych toksyn, roślinność takakryje w cieniu nasłonecznione elewacje, przeciwdziała ich nagrzewaniu, redukuje podatność powłok na uszkodzenia.

Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na detale wykończeniowe elewacji, które wpływają na ocenę jej wyglądu determinować jej wygląd. Należą do nich m.in.: fasony balustrad i barierek na schodach wejściowych, balkonach, loggiach i tarasach, kinkiety lamp oświetleniowych, rodzaj i kolor stolarki okien i parapetów, drzwi zewnętrznych oraz bramy garażowej, czy stojące na krużgankach dekoracyjne donice z odpowiednio dobranymi kwiatami.

Jacek Sawicki

artykuł pochodzi z kwartalnika
Kreator Projekty
więcej o kwartalniku czytaj na
Kreator Projekty.pl