Zrzeczenie się prawa do zachowku jest dopuszczalne

Zdaniem Sądu Najwyższego można sporządzić umowę dotyczącą zrzeczenia się prawa do zachowku. To ułatwi postępowania spadkowe.

W dniu 17 marca br. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu zagadnienia prawnego w sprawie o sygn. III CZP 110/16, podjął uchwałę, w której uznał, że dopuszczalne jest zawarcie umowy zrzeczenia się prawa do zachowku. Uchwała ta ma szczególne znaczenie dla osób, które chcą przekazać swoje nieruchomości w drodze spadku, gdyż umożliwia im zaplanowanie takiego przejęcia. Dzięki temu przyszli spadkobiercy nie będą mieli problemów z przejęciem spadku, w tym w szczególności z roszczeniami wynikającymi z zachowku.

Zgodnie z art. 991 kodeksu cywilnego, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Natomiast zgodnie z art. 1048 kodeksu cywilnego, spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Powyższa uchwała została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z dnia 24 października 2016 r., sygn. akt II Cz 1064/16. Sąd wystosował zapytanie, czy w świetle zakazu sformułowanego w art. 1047 kodeksu cywilnego dopuszczalne jest zawarcie umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku pomiędzy przyszłym spadkodawcą i uprawnionym do zachowku spadkobiercą ustawowym, na podstawie stosowanego odpowiednio art. 1048 kodeksu cywilnego.

W niniejszej sprawie zastępca notariusza odmówiła sporządzenia umowy, w ramach której syn spadkodawcy miał się zrzec prawa do zachowku. Sąd Najwyższy wskazał, że za treścią uchwały przemawiają względy doktrynalne. W kodeksie cywilnym nie ma zakazu zrzekania się w drodze umowy prawa do zachowku. Wprawdzie zgodnie z art. 1047 kodeksu cywilnego umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna, ale w niniejszej sprawie mamy do czynienia z przyszłą wierzytelnością pieniężną. Skoro zgodnie z art. 1048 kodeksu cywilnego ustawodawca dopuścił możliwość zrzeczenia się prawa do dziedziczenia, to wnioskując z większego na mniejsze, dopuścił także ograniczenie zrzeczenia się jedynie do zachowku.

Istotne są również względy konstytucyjnej zasady proporcjonalności przy ograniczaniu prawa jednostki, a takim prawem jest instytucja zachowku. Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że Trybunał Konstytucyjny dopuścił możliwość zrzeczenia się zachowku (wyrok z dnia 25 lipca 2013 roku P 56/11, OTK-A Zb.Urz. 2013, nr 6, poz. 85). Umowa zrzeczenia się prawa do zachowku pozwala ściśle regulować przyszłą sukcesję. Ponadto zrzeczenie się dziedziczenia zwiększa podstawę wyliczenia roszczenia innych uprawnionych do zachowku (art. 992 kodeksu cywilnego). Skutku takiego nie powoduje zrzeczenie się prawa do zachowku. Na zakończenie Sąd Najwyższy podkreślił, że uchwała wspiera uelastycznienie prawa spadkowego, poszerza prawa spadkodawcy, a także zwiększa rangę prawa spadkowego.