Wydanie wypisu aktu notarialnego osobom trzecim

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich obecny kształt art. 110 Prawa o notariacie nie zapewnia wystarczającej ochrony prawnej zarówno stronom czynności notarialnej, jak i osobom trzecim.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich obecny kształt art. 110 Prawa o notariacie nie zapewnia wystarczającej ochrony prawnej zarówno stronom czynności notarialnej, jak i osobom trzecim. Zgodnie z tym przepisem wypisy aktów notarialnych wydaje się stronom aktu lub osobom, dla których zastrzeżono w akcie prawo otrzymania wypisu, a także ich następcom prawnym. Jednak o wydanie aktu mogą wnosić także inne osoby za zgodą stron lub na podstawie prawomocnego postanowienia sądu okręgowego, w którego okręgu znajduje się kancelaria notariusza, wypis aktu notarialnego może być wydany także innym osobom. Sąd orzeka w tym przedmiocie w trybie postępowania nieprocesowego, po wysłuchaniu stron aktu notarialnego, jeżeli stawią się na wezwanie. Postanowienie sądu okręgowego nie podlega zaskarżeniu.

Ustawodawca przewidział zatem drogę sądową dla rozstrzygnięcia, czy osoba trzecia w sytuacji braku zgody stron postępowania może otrzymać wypis aktu notarialnego. Jednak na tle tego unormowania pojawiają się problemy.

Po pierwsze przesłanki rozstrzygnięcia sądu nie zostały przez ustawodawcę określone. Brak jest odwołania chociażby do „dostatecznie usprawiedliwionej potrzeby” czy do pojęcia „osób zainteresowanych”. W obecnym stanie prawnym można jedynie domniemywać, że rozpoznając sprawę sąd bierze pod uwagę interes prawny osoby trzeciej w otrzymaniu wypisu oraz równie ważną konieczność ochrony interesów stron aktu notarialnego, zwłaszcza w zakresie niejawności informacji zawartych w akcie.

Kolejnym problemem, ujawniającym się na tle omawianej regulacji, jest to, że postępowanie w sprawie wydania wypisu aktu notarialnego jest postępowaniem jednoinstancyjnym. Wyłącza się możliwość zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Istnieją uzasadnione wątpliwości co do zgodności tej regulacji z normami konstytucyjnymi, które gwarantują rozpoznanie sprawy przez dwie instancje sądowe. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał, że zasada dwuinstancyjności dotyczy spraw rozpoznawanych przez sądy „od początku do końca” Natomiast wymóg rozpoznania sprawy przez dwie instancje sądowe nie dotyczy sytuacji, gdy sąd działa jedynie jako organ ochrony prawnej, np. kontrolując postępowanie przygotowawcze. Należy zauważyć, że rozstrzygając sprawę na tle art. 110 § 2 Prawa o notariacie, sąd nie działa jako organ ochrony prawnej nadzorujący czynności notariusza, ale rozstrzyga sprawę powierzoną jego kognicji. Sprawa ta służy „rozstrzygnięciu konfliktów indywidualnych”, skoro trafia do sądu w sytuacji braku zgody stron aktu notarialnego na wydanie wypisu aktu osobie trzeciej.

Z tych względów, w opinii Rzecznika Praw Obywatelskich konieczne jest rozważenie, czy wyłączenie możliwości zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji, wydawanego na podstawie art. 110 § 2 Prawa o notariacie, pozostaje zgodne z art. 176 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji RP. Co więcej, zapewnienie właściwej kontroli instancyjnej, spełniającej standardy konstytucyjne, wymaga wyraźnego określenia w ustawie przesłanek wydania wypisu aktu notarialnego osobie trzeciej, tylko wówczas sąd drugiej instancji dysponuje „wzorcem kontroli”, przez który ocenia prawidłowość działania sądu pierwszej instancji.