Umowa majątkowa małżeńska a nabycie nieruchomości

Zawarcie małżeńskich umów majątkowych, rozszerzających wspólność ustawową czy też wprowadzających rozdzielność, nie zobowiązuje do zapłaty podatku dochodowego.

Jak wynika z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 9.06.2016 roku sygn.akt I SA/Sz 228/16 zawarcie małżeńskich umów majątkowych, rozszerzających wspólność ustawową czy też wprowadzających rozdzielność, nie ma wpływu na powstanie obowiązku zapłaty podatku dochodowego, nawet jeżeli na skutek zawartej umowy jeden z małżonków otrzyma nieruchomość z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz drugiego małżonka, gdyż w istocie nie doszło do zwiększenia aktywów małżonka, któremu przyznano nieruchomość.

Sytuacja majątkowa małżonków

Z chwilą zawarcia małżeństwa, z mocy ustawy, powstaje między małżonkami wspólność majątkowa, (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku osobistego każdego z małżonków należą między innymi przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowizn, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Ustrój wspólności ustawowej, obejmujący dorobek obojga małżonków, ukształtowany został przez ustawodawcę jako wspólność łączna, bezudziałowa. Wspólność ta charakteryzuje się tym, że w czasie jej trwania małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym, nie mogą zatem rozporządzać udziałami, a także nie mogą żądać podziału majątku objętego wspólnością. Zgodnie z ogólną zasadą oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

Umowy między małżonkami

Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć czy też ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Ustanowienie rozdzielności majątkowej powoduje, że każdy z małżonków ma własny majątek, samodzielnie nim zarządza i dorabia się na własny rachunek. Każdy z nich odpowiada wówczas tylko za własne zobowiązania i rozporządza tylko własnym majątkiem pod warunkiem, że wierzyciele o tej rozdzielności wiedzieli. Mimo rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą mieć majątek wspólny, na przykład mieszkanie czy dom. Jednak wówczas kupują je nie jako małżonkowie lecz jako dwie osoby na współwłasność. Wtenczas mogą też bez zgody drugiego współmałżonka, swobodnie tymi ułamkami dysponować i np. sprzedać swój udział. Jeżeli małżonkowie zawrą umowę o rozdzielności majątkowej już w trakcie trwania małżeństwa, wtedy również będą mieć majątek wspólny, czyli ten, który zgromadzili od momentu zawarcia małżeństwa do momentu ustanowienia rozdzielności majątkowej. Aby zlikwidować wspólność majątku, muszą zawrzeć dodatkową umowę, w której mogą swobodnie podzielić się dobrami. Dopuszczalny jest też podział, gdy jeden z małżonków nabywa cały dotychczas zgromadzony majątek wspólny. Przy rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków, dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. Jego istota polega na pozostawaniu przez małżonków w trakcie jego trwania w rozdzielności majątkowej, a po jej ustaniu małżonek, którego dorobek jest większy, przekazuje jego połowę drugiemu małżonkowi. Ustrój ten, lepiej niż rozdzielność majątkowa, chroni interesy niepracującego małżonka.

 

Nieruchomości małżonków

Z chwilą objęcia nieruchomości wspólnością majątkową ustawową nie następuje jakiekolwiek wydzielenie części nieruchomości, a żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje własność fizycznie wydzielonej części rzeczy. Każdy z współwłaścicieli jest właścicielem całej rzeczy. Nie można również powiedzieć, że z chwilą zawarcia umowy majątkowej strona takiej umowy ponownie nabyła nieruchomość. Objęcie przedmiotów wspólnością ustawową i założenie, że wobec braku odmiennych postanowień, każdy z małżonków posiada udział, jest czynnością prawną organizacyjną, której przedmiotem jest regulacja majątkowo-prawnych stosunków małżonków. Nie oznacza to, że od momentu zawarcia umowy majątkowej małżonek, dotychczas władający całą nieruchomością, będzie miał prawo dysponowania tylko połową i tylko w tej części będzie mógł nią rozporządzić, zaś o losie drugiej połowy zadecyduje drugi małżonek. Takie rozumowanie pozostawałoby w sprzeczności z zasadą wspólności ustawowej. Udział we współwłasności ustawowej nie może być przedmiotem obrotu.

Skutki podatkowe

W orzecznictwie nie ma wątpliwości co do tego, że w przypadku objęcia wspólnością ustawową nieruchomości, stanowiącej odrębną własność, małżonek, który stałby się w ten sposób współwłaścicielem, w przypadku sprzedaży tej nieruchomości korzystałby ze zwolnienia przysługującego drugiemu małżonkowi, na skutek upływu terminu 5 lat, liczonego od momentu nabycia nieruchomości przez pierwszego małżonka (wyrok NSA z dnia 9 kwietnia 2002 r., sygn. akt III SA 2717/00). Nie będzie także odpłatnym zbyciem włączenie do majątku małżonków, w drodze umowy rozszerzającej ustawową wspólność majątkową, nieruchomości stanowiącej majątek odrębny jednego małżonka (wyrok NSA z dnia 25 lutego 2014 r. sygn. akt II FSK 211/12). A przecież również w tych przypadkach, udział majątkowy jednego z małżonków wzrósł kosztem drugiego z małżonka, co powinno skutkować ustaleniem przychodu dla tego małżonka. W ocenie Sądu zawarcie małżeńskich umów majątkowych, rozszerzających małżeńską wspólność ustawową czy też wprowadzających rozdzielność majątkową, nie mieści się w pojęciu nabycia, o którym mowa ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych i nie ma wpływu na powstanie obowiązku podatkowego (por. wyrok NSA z dnia 7 kwietnia 2016 r., sygn. akt II FSK 313/14; wyrok NSA z dnia 13 maja 2016 r. sygn. akt II FSK 1110/14). Nabycie składnika majątku przez małżonków, którzy podlegali ustrojowi wspólności ustawowej na gruncie prawa podatkowego, następuje jeden raz niezależnie od późniejszych zmian tego ustroju, wprowadzonych małżeńską umową majątkową. Ustanie ustawowej wspólności majątkowej nie powoduje ponownego nabycia składnika majątku przez małżonków, a jedynie ewentualne zwiększenie udziału jednego z małżonków w już nabytej rzeczy. Nabycie na gruncie prawa podatkowego należy rozumieć inaczej niż nabycie na gruncie prawa cywilnego, gdzie przyznanie danej osobie na wyłączną własność rzeczy, w wyniku podziału majątku wspólnego, jest nabyciem tych rzeczy. Nawet w sytuacji, gdy na skutek zawartej umowy o rozdzielności majątkowej, jeden z małżonków otrzyma nieruchomość z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz drugiego małżonka, to w istocie nie doszło do zwiększenia aktywów małżonka, któremu przyznano ww. nieruchomość. Podział majątku wspólnego w takiej sytuacji jest nadal ekwiwalentny i mieści się w udziałach małżonków, jakie przysługiwały im w majątku wspólnym, a tylko zwiększenie aktywów danej osoby byłoby nabyciem w świetle prawa podatkowego.