Skala samowoli budowlanych przerasta inspektoraty nadzoru

NIK wykrył liczne nieprawidłowości w inspektoratach nadzoru budowlanego w odniesieniu do samowoli budowlanych. Jak się okazuje, instytucje nie posiadają systemu umożliwiającego przeciwdziałanie samowolom budowlanym. Nie mają też narzędzi do ich wykrywania i podejmowania skutecznych działań.

Kontrola NIK przeprowadzona w inspektoratach nadzoru budowlanego pokazała, że instytucje te są bezsilne wobec samowoli budowlanych. Skuteczność kontroli i egzekucji tych niepożądanych zjawisk jest dyskusyjna, m.in. wskutek braku narzędzi pozwalających na ich zidentyfikowanie. Interwencja inspektoratów zazwyczaj następowała po zgłoszeniu o istnieniu nielegalnej budowy, wnoszonym przez mieszkańców. Ponadto kontrole i egzekucje o ile następowały, to ze znacznym opóźnieniem.
 

Zbyt dużo obowiązków, za mało pieniędzy i ludzi

Głównym problemem powodującym wykryte uchybienia organów są natłok obowiązków oraz niewielka liczba zatrudnionych. Wiele do życzenia pozostawia również sytuacja finansowa – z budżetu państwa wciąż wpływa niewiele środków. Organy nadzoru budowlanego niejednokrotnie naruszały prawo, a sytuację dodatkowo pogarsza brak przepisów gwarantujących prowadzenie właściwej kontroli. NIK negatywnie postrzega fakt, że inspektoraty powiatowe są zależne od samorządów powiatowych, co stwarza niebezpieczeństwo konfliktu interesów.

Tym, co najbardziej może martwić, jest brak poprawy sytuacji od czasu wcześniejszych kontroli, jakich podjął się NIK. Wzięte pod lupę np. warszawskie inspektoraty jedynie w 1 proc. planowały kontrole. Odbywały się one w związku z rozpoczęciem sezonów wypoczynkowych i dotyczyły miejsc, gdzie miały przebywać dzieci. Kontrola NIK wykazała, że w sprawach podejmowanych wskutek złożonych zawiadomień weryfikacja przedstawionych informacji odbywała się nawet z 1,5 rocznym opóźnieniem. Ponadto w 18 z 22 inspektoratów doszło do naruszenia przepisów.
 

Bezczynność inspektoratów trwa niekiedy latami

Kontrola NIK wykryła wiele rażących przypadków zaniedbań w całym kraju. Jeden z nich dotyczy nieruchomości z Zakopanego, w której są wynajmowane pokoje, choć budynek nie ma pozwolenia na użytkowanie i wydano prawomocny nakaz jego rozbiórki. Ten liczący 6 kondygnacji obiekt w opinii Powiatowej Straży Pożarnej w Zakopanem charakteryzuje wiele nieprawidłowości. To, że został on wybudowany bez pozwolenia na budowę, nadzór budowlany stwierdził w 2004 r., ale nakaz jego rozbiórki pojawił się dopiero po 8 miesiącach.

Bezczynność nadzoru budowlanego w Kozienicach trwała 8 lat. Po roku od wydania nakazu rozbiórki jednego z budynków, do organu wpłynęło doniesienie, że działanie nie zostało przeprowadzone. Jednak przez 7 lat INB nic w tej sprawie nie zrobił. Później zdecydowano o oględzinach.

Jak się okazuje, sprawy w nadzorze budowlanym mogą toczyć się nawet przez 20 lat, czego dowodzi przypadek budynku przy ul. Centralnej w Krakowie. Nieścisłości w związku z pozwoleniem na budowę wykryto już w 1998 r. Do 2018 r. wydano 2 nakazy rozbiórki, jednak za każdym razem były uchylane. Kontrola zakończyła się pod koniec 2018 r.

Brak podejmowania stosownych działań przez INB wykryto nie tylko w odniesieniu do samowoli budowlanej, ale również w zakresie kontroli stanu technicznego budynków, o czym świadczy przykład z Zakopanego, gdzie na informację o złym stanie technicznym nieruchomości mieszkaniowej zareagowano dopiero po 6,5 roku.

Zdaniem NIK, aby inspektoraty nadzoru budowlanego mogły być bardziej skuteczne, niezbędne są nowelizacje prawa, obejmujące m.in. uniezależnienie tych organów od samorządów powiatowych i wojewódzkich oraz zmiany kadrowe. NIK namawia również do przygotowania narzędzi przeciwdziałających opóźnieniom kontroli i egzekucji. Konieczne są też mechanizmy, które pozwolą na skuteczniejsze wykrywanie samowoli budowlanych.