Rekompensaty za mienie zabużańskie

Uzależnienie prawa do rekompensaty od zamieszkiwania przez byłego właściciela nieruchomości zabużańskich na Kresach Wschodnich 1 września 1939 r. jest niezgodne z konstytucją.

Uzależnienie prawa do rekompensaty od zamieszkiwania przez byłego właściciela nieruchomości zabużańskich na Kresach Wschodnich 1 września 1939 r. jest niezgodne z konstytucją – orzekł Trybunał Konstytucyjny.

W przedmiotowej sprawie skarżąca skierowała do wojewody wniosek o przyznanie prawa do rekompensaty za mienie pozostawione przez jej ojca, wskazując, że był współwłaścicielem kamienicy. Nieruchomość utracił w związku z wojną rozpoczętą w 1939 r. Wojewoda odmówił potwierdzenia prawa do rekompensaty, informując, że w stosunku do ojca skarżącej nie został spełniony jeden z koniecznych warunków: „zamieszkiwanie w dniu 1 września 1939 r. na byłym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Skarżąca odwołała się do Ministra Skarbu Państwa, który utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Skarżąca wniosła więc do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na decyzję Ministra Skarbu Państwa. Sąd jednak ją oddalił. Wniesiona przez skarżącą do Naczelnego Sądu Administracyjnego skarga kasacyjna również została oddalona. Skarżąca wniosła więc skargę konstytucyjną, gdyż w jej ocenie przypisy ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP nie zawierają definicji „zamieszkiwania” ani też nie wyjaśniają, co należy pod tym pojęciem rozumieć. Nie wskazują czy jest to zamieszkanie w rozumieniu przepisu art. 25 Kodeksu cywilnego, czy też konieczne jest wykazanie zameldowania. Nie precyzują również czy przez zamieszkanie należy rozumieć tzw. pobyt stały, czy każdy pobyt nawet czasowy. Ustawa wprowadza warunek „zamieszkiwania w dniu 1 września 1939 r. na byłym terytorium RP”, co zdaniem skarżącej prowadzi do dowolności interpretacyjnej organów administracji i sądów administracyjnych w zakresie pojęcia „zamieszkanie” oraz do dowolności ustaleń w tym zakresie. Ustawodawca nie wyjaśnił, dlaczego prawo do rekompensaty przysługuje tylko właścicielowi nieruchomości, który zamieszkiwał w dniu 1 września 1939 r. na byłym terytorium RP oraz dlaczego takie prawo miałoby nie przysługiwać każdemu właścicielowi, obywatelowi polskiemu, który pozostawił nieruchomość poza obecnymi granicami RP na skutek okoliczności związanych z wojną rozpoczętą w 1939 r, co zdaniem skarżącej jest niezgodne z konstytucją.

23 października 2012 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę konstytucyjną skarżącej dotyczącą zasad ubiegania się o rekompensatę z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP. Trybunał orzekł, że art. 2 pkt 1 ustawy o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami RP w zakresie, w jakim uzależnia prawo do rekompensaty od zamieszkiwania w dniu 1 września 1939 r. na byłym terytorium RP, jest niezgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz, że powyższy przepis traci moc obowiązującą z upływem osiemnastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.

Zdaniem Trybunału prawo do rekompensaty za mienie zabużańskie jest publicznoprawnym prawem majątkowym o charakterze socjalno-odszkodawawczym, podlegającym ochronie na podstawie art. 64 Konstytucji. Zaskarżona przesłanka zamieszkiwania przez właścicieli nieruchomości zabużańskich na byłym terytorium państwa polskiego 1 września 1939 r. stanowi ograniczenie tego prawa, podlegające badaniu przez pryzmat zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Zdaniem Trybunału jest ona nadmiernie restrykcyjna. Osoby opuszczające terytoria zabużańskie na skutek wojny rozpoczętej w 1939 r. nie mogły racjonalnie przewidywać, że ewentualne rekompensaty za utracone nieruchomości będą uzależnione od zamieszkiwania na byłym terytorium państwa polskiego w ściśle określonym, bardzo krótkim czasie w odległej przeszłości (tylko jeden dzień – 1 września 1939 r.). W Polsce międzywojennej zakres ochrony własności nieruchomości nie był bowiem w żaden sposób uzależniony od miejsca zamieszkania, a ówcześnie obowiązujące przepisy dopuszczały posiadanie kilku miejsc zamieszkania. Trybunał podkreślił, że ustawodawcy przysługuje stosunkowo szeroka swoboda określania zasad i form rekompensat za mienie zabużańskie. Nie oznacza to jednak automatycznej aprobaty dla każdego kryterium dostępu do tych świadczeń, które pozwala na ich dostosowanie do możliwości budżetu państwa. Nawet niewielkie kwoty mogą bowiem i powinny być dzielone na podstawie przepisów spełniających standardy konstytucyjne.