Pozyskanie nieruchomości na potrzeby budowy dróg

Nieprzestrzeganie praw obywateli w postępowaniach prowadzonych przez wojewodów na podstawie specustawy drogowej nie występuje incydentalnie, lecz nabrało charakteru przyjętej praktyki postępowania.

Na skutek skarg dotyczących naruszania praw wolności obywatelskich w ramach stosowania szczególnych regulacji prawnych odnoszących się do realizacji inwestycji infrastrukturalnych, a w szczególności przepisów ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Administracji i Cyfryzacji.

Skarżący, odnosząc się do swoich indywidualnych spraw, często podnoszą zarzut przewlekłości postępowań administracyjnych prowadzonych na podstawie wyżej wymienionej ustawy oraz zwracają uwagę na liczne nieprawidłowości w zakresie oceny dowodów, a w szczególności dowodu w postaci operatu szacunkowego nieruchomości podlegającej wywłaszczeniu. Na tle niektórych z tych skarg Rzecznik podejmuje działania interwencyjne przewidziane ustawie o Rzeczniku Praw Obywatelskich, ponieważ skargi wskazują na możliwość naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela.

W ostatnim czasie Najwyższa Izba Kontroli opublikowała informację o wynikach kontroli „Nabywanie przez Skarb Państwa nieruchomości pod drogi krajowe objęte Programem Budowy Dróg Krajowych w latach 2008-2013”. Głównym celem kontroli była ocena, czy wojewodowie przestrzegali, przy wykonywaniu zadań związanych z pozyskaniem nieruchomości na potrzeby budowy dróg objętych Programem, praw obywateli związanych z przejęciem ich własności na cele publiczne. Z podsumowania wyników kontroli wynika m.in., że wojewodowie przekraczali terminy do wydania decyzji ustalającej wysokość odszkodowania należnego właścicielowi nieruchomości przejętej pod budowę drogi. Postępowania administracyjne w tym zakresie były wszczynane ze zwłoką i prowadzone w sposób przewlekły. Operaty szacunkowe nieruchomości nie były rzetelnie weryfikowane, ponieważ nie dokonywano prawidłowej oceny ich wartości dowodowej. Działalność wojewodów w tym zakresie została oceniona przez Najwyższą Izbę Kontroli negatywnie ze względu na nieprzestrzeganie praw obywateli. Wyniki te prowadzą do niepokojącego wniosku, że nieprzestrzeganie praw obywateli w postępowaniach prowadzonych przez wojewodów na podstawie specustawy drogowej nie występuje incydentalnie, lecz nabrało charakteru przyjętej praktyki postępowania w tego typu sprawach. Wprawdzie kontrola Najwyższej Izby Kontroli nie dotyczyła wszystkich urzędów wojewódzkich, niemniej jednak należy przypuszczać, że do podobnych nieprawidłowości dochodzi także w urzędach, które nie były nią objęte.

Wyniki przeprowadzonej kontroli potwierdzają spostrzeżenia Rzecznika na tle skarg wpływających do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. W ramach końcowych uwag i wniosków Najwyższa Izba Kontroli wskazała, że wojewodowie powinni wszczynać z urzędu postępowania w sprawie ustalenia wysokości odszkodowań z dniem wydania decyzji zezwalającej na realizację inwestycji drogowej, co wraz z innymi działaniami o charakterze organizacyjnym ułatwi dotrzymywanie ustawowych terminów wydania decyzji przewidzianych w specustawie drogowej. Ponadto, wojewodowie powinni zapewnić rzetelną weryfikację wartości dowodowej operatów szacunkowych, by możliwe było ustalenie odszkodowania spełniającego konstytucyjne wymogi słusznej rekompensaty za wywłaszczenie. Najwyższa Izba Kontroli wskazała także konkretne środki, które należy podjąć, by prawa obywateli były przestrzegane.