Postępowania rozgraniczające

Czy gmina może prowadzić postępowanie rozgraniczające we własnej sprawie? Kto i jakie koszty ponosi w postępowaniu?

Każda nieruchomość powinna mieć wytyczone i oznaczone granice na gruncie. W sytuacji, gdy nie są one jasno określone, gdyż np. z upływem czasu nastąpiło ich zatarcie, wystąpiły inne przyczyny powodujące wątpliwości co do ich przebiegu, lub powstał spór dotyczący przebiegu linii granicznej między właścicielami sąsiednich nieruchomości, konieczne może okazać się przeprowadzenie postępowania rozgraniczającego.

Ustalanie przebiegu granic

Rozgraniczenie nieruchomości ma na celu ustalenie przebiegu granic przez: określenie położenia punktów i linii granicznych, utrwalenie tych punktów znakami graficznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiedniej dokumentacji. Czynności ustalenia przebiegu granic wykonuje geodeta. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby to strona składająca wniosek wskazała geodetę posiadającego odpowiednie uprawnienia, który przeprowadzać będzie postępowanie rozgraniczające. Przy ustaleniu przebiegu granic bierze się pod uwagę znaki i ślady graniczne, mapy i inne dokumenty oraz punkty geodezyjne. Jeśli brak jest wystarczających danych, ustala się przebieg granic na podstawie zgodnego oświadczenia stron. W razie powstania sporu, co do przebiegu linii granicznych, geodeta nakłania strony do zawarcia ugody. Ugoda zawarta przed geodetą posiada moc ugody sądowej. Rozgraniczenie nieruchomości jest w zasadzie sprawą cywilną, choć pierwszy, a czasami także ostateczny etap, jest postępowaniem administracyjnym toczącym się przed organem gminy.

Udział sądu w rozgraniczaniu

Art.152 Kodeksu cywilnego zobowiązuje nawet właścicieli nieruchomości sąsiednich do współdziałania przy rozgraniczeniu, czyli do dokonania rozgraniczenia w postępowaniu administracyjnym (polubownie). Sąd bierze udział w sprawie o rozgraniczenie nieruchomości sąsiednich dopiero wówczas gdy jedna ze stron postępowania administracyjnego, niezadowolona z rozstrzygnięcia, zażąda skierowania sprawy na drogę sądową, albo gdy prowadzący sprawę organ administracji samorządowej umorzy postępowanie w sprawie rozgraniczenia i przekaże z urzędu sprawę do rozpatrzenia sądowi powszechnemu. W niektórych przypadkach, rozgraniczenia nieruchomości dokonuje od razu sąd powszechny bez przeprowadzenia wstępnego postępowania administracyjnego. Dzieje się tak wówczas, gdy ze względu na przedmiot sprawy rozpatrywanej przez sąd, niezbędną przesłanką do wydania orzeczenia w sprawie jest wcześniejsze dokonanie rozgraniczenia nieruchomości. Wówczas sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie, oprócz rozstrzygnięcia głównego, decyduje również o rozgraniczeniu.

Zatem, aby postępowanie rozgraniczające zakończyło się już na etapie administracyjnym musi zostać wydana przez odpowiedni organ decyzja o rozgraniczeniu, która nie może zostać zaskarżona do sądu albo między stronami musi dość do ugody przed geodetą. Natomiast z chwilą skierowania sprawy na drogę sądową prowadzone postępowanie administracyjne nie wywołuje skutków prawnych, a zgromadzona dokumentacja stanowi jedynie materiał dowodowy w sprawie. W toku postępowania przed sądem zastosowanie mają przepisu Kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 153 Kodeksu cywilnego.

Postępowanie rozgraniczające

Typowe postępowanie rozgraniczające rozpoczyna się od złożenia wniosku o jego wszczęcie. Wniosek o wszczęcie postępowania może złożyć zarówno każdy z właścicieli nieruchomości sąsiednich, jak i każdy ze współwłaścicieli, jeżeli jedna z nieruchomości jest współwłasnością kilku osób (SN z dnia 30 marca 1962 r., III CR 237/62). Wniosek mogą złożyć także inne osoby, o ile wykażą swój interes prawny w dokonaniu rozgraniczenia (SN 3.01.1956 r. IV CR 1/56, poz. 60).

Organem właściwym do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania rozgraniczającego jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce położenia nieruchomości podlegających rozgraniczeniu. Istnieje również możliwość wszczęcia postępowania z urzędu. Organ administracji rozpoczyna postępowanie w drodze wydania postanowienia, które doręcza się wszystkim stronom.

Postępowanie rozgraniczające przeprowadza upoważniony przez organ administracji geodeta posiadający uprawnienia z zakresu drugiego (art.42 i 43 pkt 2 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne). Geodeta rozpoczyna postępowanie od zebrania materiału dowodowego. Następnie analizuje informacje zawarte w dokumentach zasobu geodezyjnego, kartograficznego, w księgach wieczystych, a także dokumentację uzyskaną od strony tj. dołączoną do wniosku o wszczęcie postępowania rozgraniczającego. Następnie wzywa strony na rozprawę graniczną. O terminie rozprawy zawiadamia się wszystkie strony przynajmniej na 7 dni przed wyznaczoną datą. Nieusprawiedliwiona nieobecność prawidłowo zawiadomionych nie stanowi podstawy do wstrzymania czynności.

W trakcie rozprawy na miejscu, geodeta okazuje stronom granice, które wynikają z zebranego wcześniej materiału dowodowego (map, planów i innych dokumentów) oraz znaków granicznych na gruncie. Jeżeli w toku rozprawy wyniknie między stronami spór, a z dokumentów nie wynika przebieg granic, geodeta powinien namawiać strony do ugody, która zawarta przed geodetą ma moc ugody sądowej, dla jej ważności, oprócz podpisów stron, konieczny jest podpis geodety. Do jej zawarcia wymagana jest forma szczególna pod rygorem nieważności, a mianowicie forma protokołu granicznego sporządzona przez tego geodetę, który dokonuje czynności ustalenia granicy. W prawidłowo sporządzonym protokole powinny znaleźć się: opis przedmiotu sporu z podaniem granic wskazanych przez strony oraz wynikających z dokumentacji, opis wzajemnych ustępstw, szczegółowy opis granicy uznanej za obowiązującą po podpisaniu ugody oraz informacja o jej mocy. Brak któregoś z wymienionych elementów może stanowić podstawę do kwestionowania ugody, zwłaszcza jeśli nie zawarto w niej opisu ustępstw wzajemnie poczynionych przez strony, bądź szczegółowego opisu przebiegu granic, na który strony wyraziły zgodę.

Geodeta kończy rozprawę sporządzeniem protokołu, który podpisują wszystkie obecne strony i on sam. Odmowa podpisu protokołu przez jedną ze stron nie wpływa na jego ważność, jednak powinna być w nim uwidoczniona ze wskazaniem przyczyn odmowy.

W wyniku przeprowadzenia postępowania rozgraniczającego może dojść do wydania jednego z trzech werdyktów. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta mogą, na podstawie zebranego materiału dowodowego, wydać decyzję o rozgraniczeniu nieruchomości, mogą też sprawę umorzyć (o ile w toku czynności dojdzie do zawarcia ugody granicznej przed geodetą). W przypadku wdania się stron w spór i przy jednoczesnej niemożności doprowadzenia do ugody granicznej oraz przy braku wystarczających materiałów dowodowych, mogą postępowanie rozgraniczające umorzyć z urzędu i przekazać sprawę do rozpatrzenia sądowi rejonowemu. Również każda ze stron niezadowolona z decyzji o rozgraniczeniu może wystąpić w terminie 14 dni od daty jej otrzymania o skierowanie sprawy na drogę sądową. Właściwym sądem jest sąd rejonowy w obszarze, którego działania znajduje się przedmiotowa nieruchomość. Postępowanie przed sądem nie jest kontynuacją postępowania administracyjnego. Sąd rozpoznaje sprawę od początku, a w toku postępowania nie bada prawidłowości przebiegu postępowania administracyjnego, nie ustosunkowuje się też do decyzji wydanej przez organ administracji samorządowej. Sąd prowadząc postępowanie kieruje się przede wszystkim art. 153 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że jeżeli granice stały się sporne, a stanu prawnego nie można stwierdzić, ustala się granice według ostatniego spokojnego stanu posiadania. Gdyby również takiego stanu nie można było stwierdzić, a postępowanie rozgraniczeniowe nie doprowadziło do ugody między zainteresowanymi, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszystkich okoliczności.

Koszty postępowania

Koszty postępowania administracyjnego obciążają nie tylko tego, kto wystąpił o jego wszczęcie, ale także właściciela sąsiedniej nieruchomości (NSA w uchwale z 11 grudnia 2006 r. sygn. I OPS 5/06). Od postanowienia w sprawie kosztów można się odwołać do Samorządowego Kolegium Odwoławczego.

Na koszty składa się przede wszystkim: wynagrodzenie uprawnionego geodety, wydatki na sporządzenie map i innych dokumentów oraz znaków granicznych i na przeprowadzenie dowodów w toku postępowania rozgraniczeniowego. Sąd może rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów albo obciążyć nim w całości tylko jednego uczestnika. Opłata sądowa od wniosku o rozgraniczenie kierowanego do sądu wynosi 200 zł, jest ponoszona przez wnioskodawcę. Sprawa toczy się w postępowaniu tzw. nieprocesowym, niespornym, choćby między sąsiadami istniał ostry konflikt. W postępowaniu nieprocesowym obowiązuje zasada, że każdy jego uczestnik ponosi koszty postępowania związane z jego udziałem w sprawie. Tak więc, jeśli jeden z uczestników postępowania występuje o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, to co do zasady jego obciąża koszt tej opinii.