Ogrody tymczasowe

Jak zmienić brzydkie podwórko w idylliczny ogród, pokazali uczestnicy podgórskich warsztatów.

Dobiegł końca krakowski Festiwal Ogrodów Tymczasowych. Fundacja WyspArt wraz z pracownią k. zrealizowały go w ramach projektu „Ogrody tymczasowe. Rewitalizacja zaniedbanych przestrzeni miejskich”, przy finansowym wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dodatkowo, czerwcowe wydarzenia Festiwalu Ogrodów Tymczasowych włączone zostały do programu Święta Ogrodów, by bardziej rozpropagować ideę ogrodów, które mimo że powstają na chwilę, to przykuwają uwagę i zmieniają sposób postrzegania przestrzeni.

Czas w ogrodach tymczasowych

17 czerwca w Muzeum Sztuki Współczesnej odbyło się seminarium pt. „Czas w ogrodach tymczasowych”. Rozpoczął je Krzysztof Herman prelekcją „Ogrody tymczasowe, mobilne, nomadyczne. Ogród jako wydarzenie”. Powiedział, że zarówno sformułowanie „budynek tymczasowy”, jak i „architektura efemeryczna” od dawna funkcjonują w języku architektury, a rodowód tych słów sięga m.in. czasu plemion nomadycznych. Skoro takie pojęcia istnieją, to czemu racji bytu nie miałoby sformułowanie „ogrody tymczasowe”? Krzysztof Herman, stwierdził, że słowo „ogród” w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat stało się bardziej wieloznaczne, np. oszklony balkon to już ogród zimowy, kilka ławek przed barem – ogród piwny. W czasie wykładu prelegent zaprezentował przykłady ogrodów tymczasowych, mobilnych i nomadycznych, z Polski i ze świata, oraz swoje własne projekty.

Anna Komorowska, właścicielka pracowni k., koordynatorka festiwalu, podczas wykładu „Festiwale ogrodów – trendy i gospodarka” przedstawiła historię najważniejszych światowych festiwali, np. Chelsea Flower Show, Floriade, Bundesgartenschau (BUGA). Powiedziała też o niemieckich korzeniach ogrodów tymczasowych i o ich pomysłodawcach – dwóch architektach krajobrazu D. Sprengerze i M. Pouzolu.

Fot. 1. Ogród za 10 zł

Ogród za 10 zł

Zwiedzanie ogrodów tymczasowych zaczęło się 18 czerwca od konkursowej pracy Krzysztofa Piły. Celem przeprowadzonego konkursu „Ogród za 10 zł” było stworzenie tymczasowego zagospodarowania podwórka przy Rynku Podgórskim 2, gdzie mieści się siedziba pracowni k. Decyzję dotyczącą czasu trwania ekspozycji ogrodowej pozostawiono autorowi zwycięskiej pracy. Podwórko zostało zagospodarowane przy nakładzie finansowym nie przekraczającym 40 zł (do konkursu zgłosiło się 4 uczestników).

Zwycięską koncepcję cechuje prostota połączona w ascetycznością zastosowanych środków wyrazów. Ogród mieści się w podwórku wśród kamienic i stanowi odseparowaną przestrzeń, idylliczną, zapewniającą chwilę spokoju z dala od wielkomiejskiego gwaru. Zaraz przy śmietnikach  zostały zasadzone trawa, zioła i maki, na wietrze furgoczą firanki przewieszone przez linkę i podpięte do niej klamerkami. Unoszące się na wietrze białe firanki tworzą filmową scenerię – powiedziała jedna ze zwiedzających osób. Na trawie, w przypadkowych miejscach ustawione są czerwone krzesła. Przez podwórze leniwym krokiem przechadza się kot, nazwany przez okolicznych mieszkańców „Dziesięć Złotych”.

Prace warsztatowe

W ramach projektu „Ogrody tymczasowe. Rewitalizacja zaniedbanych przestrzeni miejskich” miały powstać trzy ogrody, ale w toku prac powstało ich aż pięć. Kolejnym, który można było zwiedzać, był ogród stworzony dzięki warsztatom przeprowadzonym przez Annę Zabdyrską z szesnastoosobową grupą uczniów ze Szkoły Podstawowej nr 29. Na pierwszym spotkaniu Anna Zabdyrska zapytała dzieci, co chciałyby, by znajdowało się na szkolnym podwórku? Większość odpowiedziała, że oczko wodne, i takowe powstało. Na betonowym okręgu uczniowie namalowali ryby oraz rośliny wodne. Dzieci były bardzo zaangażowane w działania ogrodowe, więc Anna Zabdyrska zaproponowała im, by w ogrodzie tymczasowym zasadziły kwiaty, warzywa i poziomki. Już po tygodniu można było zjeść pierwsze warzywa – mówi Anna Zabdyrska. – Ogród będzie trwał tak długo, jak dzieci będą o nim pamiętały i podlewały rośliny – dodaje.

Przy wsparciu Oleny Zapolskiej grupa warsztatowa seniorów z Podgórskiego Domu Kultury stworzyła przy ul. Sokolskiej „Ogród nadwiślański”. Przestrzeń szybko zapełniły wierzbowe witki, tajemnicze stwory i uśmiechnięci ludzie. Szczególne zainteresowanie wzbudzał smok wawelski oraz rybak, który zza płotu zerkał na ogrodowe jezioro. Wielu przechodniów spoglądało ze zdziwieniem na ekspozycję, nie mogąc uwierzyć, że w tym miejscu, które tak często mijają w pośpiechu, coś powstało. W ten sposób została spełniona jedna z funkcji ogrodów tymczasowych – edukacja, ogrody tymczasowe mają bowiem przykuwać uwagę i uświadamiać ludziom, że aby zmienić nijaką przestrzeń, wcale nie trzeba dużych nakładów pracy.

Fot. 2. Dawna fabryka Miraculum

Poprzemysłowa kraina artystów

Kolejny ogród, który powstał w ramach działań warsztatowych, został stworzony przez artystów pracujących w dawnej fabryce Miraculum na Zabłociu. Zgodnie z zasadą, że w żadnym domu nie powinno zabraknąć ogrodu, w ramach projektu „Ogrody Tymczasowe” postanowiliśmy uzupełnić przestrzeń fabryki o ten właśnie dotychczas nieco zapomniany element – powiedział Artur Wabik, kurator. Irena Rożynek z galerii Kathedra zaprojektowała ogrody naścienne, które zawisły tuż pod parapetami okien. Ich właściciele zobowiązali się do podlewania roślin przez specjalnie do tego celu przeznaczone rurki.

Irena Rożynek nie poprzestała na projekcie jednego ogrodu. By zobaczyć kolejny, trzeba było wejść do środka dawnej fabryki Miraculum, a stamtąd starą poprzemysłową, okwieconą windą towarową dostać się na górę do galerii Kathedra. Na miejscu można było wsłuchać się w cichą i nostalgiczną muzykę, której dźwięki wydobywały się ogrodowych głośników. Na ścianach rozwieszone były botaniczne gwasze i martwe natury XVII-wiecznej artystki Giovanni Garzoni. Była to jedna z pierwszych kobiet żyjących z malarstwa, w czasach baroku nie mogąc tworzyć obrazów olejnych, doprowadziła do perfekcji technikę gwaszu. Gdy nadarzyła się okazja, aby pokazać jej botaniczne gwasze i martwe natury pośród roślin, skorzystałam z niej – mówi Irena Rożynek. Zaprezentowaliśmy dwadzieścia kilka prac tej artystki – dodaje. W gąszczu roślinności pożyczonej z Galerii Ogrodowej szczególną uwagę zwracała kępa wierzby japońskiej o delikatnie różowych liściach. Przez otwarte okna wleciało kilka gołębi. Znikną pewnie wraz z tymczasowym tajemniczym ogrodem, ukrytym na drugim piętrze postindustrialnego budynku – ze smutkiem powiedziała Irena Rożynek.

Organizatorzy Festiwalu Ogrodów Tymczasowych mają nadzieję, że działania w przestrzeni, pobudzą wyobraźnię mieszkańców Krakowa. Dzięki przykładom i udziałowi w części warsztatowej wielu Podgórzan wie już, jak niewiele potrzeba, by stworzyć miejsce sprzyjające odpoczynkowi i spotkaniom. Nie trzeba żyć w tzw. bezbarwnej przestrzeni. Można samemu lub wraz z grupą znajomych przyczynić się do rewitalizacji miejsc, w których mogą powstać ogrody tymczasowe.