Nowelizacja ustawy: będą zwroty udziałów dla członków spółdzielni mieszkaniowych

We wrześniu wejdzie w życie nowelizacja ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Co nowe przepisy oznaczają dla członków spółdzielni?

Od 9 września 2017 r. członkowie spółdzielni nie będą już składać deklaracji członkowskich i wnosić wkładu na udziały członkowskie. Dodatkowo, ci, którzy wnieśli wkłady, uzyskają roszczenie domagania się ich zwrotu.

We wrześniu wejdzie w życie nowelizacja przepisów dotyczących spółdzielni mieszkaniowych. Zasadniczym celem ustawy o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo spółdzielcze jest dostosowanie przepisów ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych do orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego (z dnia 14 lutego 2012 r., sygn. akt P 17/10, z dnia 27 czerwca 2013 r., sygn. akt K 36/12, oraz z dnia 5 lutego 2015 r., sygn. akt K 60/13). Ustawodawca zdecydował między innymi, że członkostwo w spółdzielni powinno powstawać z mocy prawa i przysługiwać wyłącznie osobie związanej węzłem prawnym ze spółdzielnią. Członkostwo z mocy prawa wiązać się ma z brakiem obowiązku składania deklaracji członkowskiej i niewnoszeniem wpisowego.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 nowelizacji, członkiem spółdzielni jest osoba fizyczna, choćby nie miała zdolności do czynności prawnych albo miała do nich ograniczoną zdolność, której przysługuje: spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego; której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu; której przysługuje roszczenie o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego; której przysługuje roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu, będąca założycielem spółdzielni, z tym, że członkostwo założycieli ustanie jeżeli w ciągu trzech lat od chwili wpisania spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego spółdzielnia nie ustanowi na ich rzecz spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, prawa odrębnej własności lokalu albo nie dojdzie do zawarcia umowy o budowę lokalu.

Należy zwrócić uwagę, że dla spółdzielni mieszkaniowych ustawa ma prymat nad Prawem spółdzielczym, a zatem charakter ustawy prawo spółdzielcze jest tylko pomocniczy. Jej przepisy znajdują zastosowanie jedynie wówczas, gdy zapisy zawarte w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych nie regulują danego zagadnienia. Natomiast w związku z tym, że w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych nawet po nowelizacji nie uregulowano zasad zwrotu wpłat dokonanych na udziały, można by wnioskować, iż należy stosować przepisy ustawy prawo spółdzielcze. Jednak zgodnie z art. 1 ust. 9 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, od dnia wejścia w życie nowelizacji żaden przepis Prawa spółdzielczego dotyczący materii udziałów i wpisowego nie znajduje zastosowania w przypadku spółdzielni mieszkaniowych, a zatem także art. 21 dotyczący zwrotu. Ponadto zgodnie z art. 8 ust 2 ustawy nowelizującej, w razie sprzeczności między postanowieniami statutów spółdzielni a przepisami niniejszej ustawy, stosuje się przepisy tej ustawy. Zatem przy zwrocie nie można też oprzeć się na przepisach statutu dotyczących zwrotu.

Podsumowując, ustawa nowelizująca sama nie zawiera rozwiązań co do terminu i sposobu zwrotu dotychczas wniesionych udziałów, ale jednocześnie wprowadza zakaz stosowania w tym zakresie przepisów ustawy prawo spółdzielcze i sprzecznych z nowelizacją przepisów statutu spółdzielni. W związku z takimi rozwiązaniami, od dnia wejścia w życie nowelizacji, czyli od 9 września 2017 r. w spółdzielniach mieszkaniowych likwidacji ulega fundusz udziałowy, bowiem spółdzielnia mieszkaniowa od tego dnia nie ma prawa go prowadzić. Zgromadzone na nim środki to świadczenia nienależne, które w związku z brakiem regulacji podlegają bezzwłocznemu zwrotowi.

Instytucja nienależnego świadczenia została uregulowana w art. 410§ 2 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył. Drugim przypadkiem jest sytuacja, w której podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Jest to szczególny rodzaj bezpodstawnego wzbogacenia, a cechę wspólną stanowi tu uzyskanie korzyści cudzym kosztem. W tym wypadku w wyniku wykonania zobowiązania. Z przywołanego przepisu wynika, że z nienależnym świadczeniem mamy do czynienia między innymi w chwili odpadnięcia podstawy prawnej, która istniała w chwili spełnienia świadczenia, a odpadnięcie nastąpiło później. Zatem w przypadku spółdzielni, która nie będzie chciała na żądanie niezwłocznie zwrócić środków wniesionych tytułem wkładu, podstawą wniesienia powództwa o zwrot będą przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia.