Nowe zasady nabywania gruntów rolnych

Zamiast dalszego urynkowienia zasad zbywania gruntów rolnych posłowie PSL chcą kontroli Państwa nad obrotem gruntami rolnymi i ograniczenia nabywania nieruchomości rolnych przez osoby nieuprawnione, nabywające je w innych celach niż prowadzenie produkcji rolnej.

Zamiast dalszego urynkowienia zasad zbywania gruntów rolnych posłowie PSL chcą kontroli Państwa nad obrotem gruntami rolnymi i ograniczenia nabywania nieruchomości rolnych przez osoby nieuprawnione, nabywające je w innych celach niż prowadzenie produkcji rolnej. Natomiast z Agencji Nieruchomości Rolnych (dalej: ANR) chcą stworzyć pośrednika w obrocie gruntami rolnymi.

PSL złożył do laski marszałkowskiej projekt ustawy, który ma utrudniać obrót ziemią cudzoziemcom. W swoich uzasadnieniach posłowie podają, że ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego wprowadza do systemu prawa nowe regulacje w sferze gospodarowania nieruchomościami rolnymi, które mają na celu poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych, przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych oraz zapewnienie prowadzenia gospodarstw rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Zakres przedmiotowy ustawy obejmuje nieruchomości rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego, położone na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele rolne. Projektowana ustawa powierza ANR bardziej aktywną niż dotychczas funkcję realizatora polityki rolnej Państwa w zakresie gospodarki ziemią. Przewiduje się, że realizacja tych zadań będzie wymagała współpracy ANR z samorządem rolniczym. Niezbędne dla realizacji powierzonych ANR zadań jest także stworzenie specjalnego rejestru nieruchomości rolnych. Zdaniem posłów obecnie obowiązujące przepisy nie wprowadzają żadnych szczególnych zasad w zakresie obrotu gruntami rolnymi. Aktualnie istniejące instrumenty w postaci prawa pierwokupu oraz prawa nabycia przez ANR nie są w stanie w pełni realizować celów kształtowania ustroju rolnego państwa. Taki stan rzeczy powoduje negatywne skutki gospodarcze. Z danych statystycznych wynika, że powierzchnia użytków rolnych systematycznie się zmniejsza. Zjawisku temu sprzyja rozdrobnienie gospodarstw rolnych wynikające z nieracjonalnych podziałów tych gospodarstw. Zjawisko to w dalszej perspektywie może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego kraju, a także zagrożenie dla interesu ekonomicznego całej polskiej gospodarki.

Do 300 ha

W celu przeciwdziałania nadmiernej koncentracji ziemi ustawa określi maksymalną powierzchnię rodzinnego gospodarstwa rolnego. Nabywana nieruchomość wraz z gruntami dzierżawionymi, lub z innych tytułów posiadanymi przez nabywcę, nie będzie mogła być większa niż 300 ha. Ograniczy to tworzenie gospodarstw wielkoobszarowych, których funkcjonowanie nie jest akceptowane w środowisku wiejskim.

Podstawowa norma obszarowa

Działając w kierunku poprawy struktury agrarnej, ustawa wprowadza pojęcie podstawowej normy obszarowej użytków rolnych w gospodarstwie rolnym. Norma ta byłaby określana przez ministra właściwego do spraw rozwoju wsi w drodze rozporządzenia z uwzględnieniem średniej powierzchni użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstw rolnych w poszczególnych województwach i w kraju. Tego rodzaju rozwiązanie jest konieczne ze względu na niejednolitą strukturę gospodarstw w Polsce.

Przeciwdziałanie nieracjonalnym podziałom gruntów rolnych

Projektowane przepisy mają na celu przeciwdziałanie rozdrabnianiu gospodarstw rolnych poprzez ograniczenie dopuszczalności przenoszenia własności nieruchomości rolnej jedynie do przypadków, gdy:

1. powierzchnia użytków rolnych, które pozostaną własnością zbywcy, będzie nie mniejsza niż podstawowa norma obszarowa użytków rolnych w gospodarstwie rolnym, a zbywane grunty wraz z gruntami nabywcy utworzą bądź powiększą gospodarstwo rolne, lub
2. powierzchnia nabywanych użytków rolnych wraz z gruntami rolnymi nabywcy stanowiącymi jego własność będzie większa niż powierzchnia użytków rolnych, które pozostaną własnością zbywcy, lub
3. zbywana nieruchomość rolna, albo jej część, obejmuje użytki rolne nieprzylegające do innych użytków rolnych wchodzących w skład tego samego gospodarstwa rolnego zbywcy, ale przylegające do nieruchomości rolnej wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego i stanowiącej własność nabywcy, lub
4. przy umowie zamiany różnica powierzchni zamienianych użytków rolnych liczonych w hektarach przeliczeniowych, o których mowa w przepisach o podatku rolnym, nie przekracza 10 proc., lub
5. ma na celu racjonalne ukształtowanie granicy między nieruchomościami, lub
6. dotyczy nieruchomości rolnej albo jej części o powierzchni nie przekraczającej 0,5 ha, przeznaczonej pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną, dla zbywcy, który jest bliskim nabywcy.

Warunki te nie będą wymagane w przypadku zbywania wszystkich gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Niemniej jednak w przypadku, gdy zbywane grunty wraz z gruntami nabywcy utworzą bądź powiększą gospodarstwo rolne nie uważa się, że nastąpił podział gospodarstwa, jeżeli zbywca pozostawił sobie grunt pod budynkiem mieszkalnym wraz z innymi obiektami budowlanymi oraz gruntami do nich przyległymi niezbędnymi do właściwego korzystania z budynku mieszkalnego, których łączna po-wierzchnia nie przekracza 0,5 ha. Ponadto przewiduje się wprowadzenie warunku, zgodnie z którym własność nieruchomości rolnej lub jej części może być przeniesiona, o ile grunty te mają zapewniony dostęp do drogi publicznej albo będą miały taki dostęp po połączeniu z gruntami nabywcy. Ograniczy to możliwość podziału gospodarstw na mniejsze jednostki, a także wymusi korzystniejsze ukształtowanie rozłogu gruntów gospodarstwa rolnego poprzez zapewnienie dostępu nieruchomości rolnych do infrastruktury drogowej.

Ograniczenie nabywania nieruchomości rolnych przez osoby nieuprawnione

Zakłada się ograniczenie nabywania nieruchomości rolnych przez osoby nieuprawnione, nabywające je w innych celach niż prowadzenie produkcji rolnej. W tym celu przewidziano mechanizm polegający na tym, że przeniesienie własności nieruchomości rolnej lub jej części wchodzących w skład gospodarstw rolnych na podstawie umowy sprzedaży odbywa się za pośrednictwem ANR, która w imieniu i na rzecz zbywcy oferuje je do sprzedaży za ustaloną z nim cenę. Po ustaleniu ceny i udzieleniu pełnomocnictwa przez zbywcę Agencja zwracałaby się do właściwej miejscowo izby rolniczej o podanie wykazu rolników indywidualnych zainteresowanych nabyciem tych nieruchomości lub określonych części zbywanych gruntów w celu powiększenia gospodarstwa rodzinnego, zamieszkałych na terenie gminy, w której grunt ten jest położony lub w gminnie sąsiedniej, albo informacji o braku zainteresowania rolników nabyciem gruntów. Sprzedaż odbywałaby się w oparciu o mechanizm przetargów uregulowany ustawą o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Pośrednictwo to jednak byłoby wyłączone, gdy własność nieruchomości rolnej, albo jej część, miałaby być przeniesiona na rzecz: rolnika indywidualnego na powiększenie gospodarstwa rodzinnego, lub osoby bliskiej zbywcy, lub członka spółdzielni produkcji rolnej lub spółdzielni produkcji rolnej, lub jednostki samorządu terytorialnego, lub Skarbu Państwa. Jeżeli jednak przeprowadzone przez Agencję postępowanie nie doprowadzi do wyłonienia kandydata na nabywcę, zbywca będzie uprawniony, w ciągu roku od dnia, w którym Agencja poinformowała go o niewyłonieniu kandydata na nabywcę, do zbycia tej nieruchomości albo jej części bez pośrednictwa Agencji. W przypadku, gdy przeniesienie własności nieruchomości rolnej, lub jej części, nastąpi w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży, Agencji działającej na rzecz Skarbu Państwa będzie przysługiwało prawo do złożenia oświadczenia o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej.

Zmiany w innych ustawach

Ustawa wprowadza istotne zmiany w niektórych ustawach mających związek z nieruchomościami rolnymi, w celu wielostronnego oddziaływania na poprawę struktury wielkościowej gospodarstw. Przykładowo: w zakresie ustawy o gospodarce nieruchomościami wyklucza się dokonanie podziału nieruchomości rolnej z wyłączeniem zasad określonych w projektowanej ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego. W celu ograniczenia podziału odrębnych działek gruntowych wchodzących w skład gospodarstwa nie będzie już prawnych możliwości pierwotnego podziału nieruchomości rolnych na działki ewidencyjne nie mniejsze niż 0,3 ha w celu późniejszego ich zbycia. Ograniczy to nieracjonalne podziały gruntów rolnych. W zakresie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przewiduje się zwolnienie Agencji z obowiązku uiszczenia opłat. Umożliwi to bardziej aktywne wykonywanie przez Agencję zadań.