Księży Młyn – perła łódzkiej architektury

Księży Młyn w Łodzi to osiedle o bogatej historii, które doświadczyło XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej. Jednym z symboli miasta są, znajdujące się tu monumentalne Beczki Grohmana. Zespół miejski rozrósł się dzięki Karolowi Scheiblerowi jednemu z najbogatszych łódzkich przedsiębiorców XIX wieku.

Księży Młyn od kilku lat jest rewitalizowany, czego efektem jest nieco odmieniony charakter tego obszaru. Co warto wiedzieć o tym niezwykłym łódzkim osiedlu?

Księży Młyn – nieco historii

Księży Młyn to zespół fabryczno-mieszkalny położony nad rzeką Jasień. Jego początki sięgają XIX wieku. Kształtował się on do lat 20. XX wieku. Wówczas to stał się samowystarczalnym miastem wzorowanym na angielskich osadach przemysłowych. Niegdyś była tu osada młyńska, która należała do miejscowego plebana – stąd też nazwa Księży Młyn.

Znajdowało się tutaj wiele budynków fabrycznych, w tym przędzalnia, która przypominała swą formą zamek. Ponadto były tu magazyny oraz domy robotnicze (famuły). Ze względu na to, że było to miasto samowystarczalne, nie mogło zabraknąć m.in. szkoły, remizy strażackiej, szpitala (a nawet dwóch), gazowni, sklepów, bocznicy kolejowej, willi dyrektorskich oraz rezydencji właścicieli. Księży Młyn rozciągał się wzdłuż prostych, brukowanych uliczek. Nie zapomniano także o ogrodach i parku ze stawem. Wszystkie elementy i budowle były ze sobą spójne architektonicznie.

Księży Młyn powstał dzięki Karolowi Scheiblerowi – nadreńskiemu przedsiębiorcy, który zawitał w Królestwie Polskim w 1848 roku. Miejsce to nazywane było również bawełnianym imperium. Początkowo powstał zespół fabryk przy Wodnym Rynku (aktualnie jest to Plac Zwycięstwa). Kolejne inwestycje pozwoliły stworzyć największy w Łodzi wielowydziałowy kompleks fabryk tkanin bawełnianych wraz z osiedlem robotniczym. Najprawdopodobniej sukces Scheiblera tkwi w tym, że był otwarty na postęp techniczny. Szybko okazało się, że jego działania są wzorem dla wielu innych ówczesnych przedsiębiorców.

Księży Młyn to jeden z dwóch tak rozbudowanych kompleksów na świecie. Drugi znajduje się w Manchesterze.

Łódzki Księży Młyn dzisiaj

Gdy przemysł włókienniczy upadł, Księży Młyn zmienił nieco swoje funkcje. Aktualnie jest to miejsce, które chętnie odwiedzają turyści, fotografowie oraz artyści. Organizowane są tu różne festiwale, wydarzenia kulturalne, a także pokazy mody. W dawnych willach i pałacach znajdują się muzea. Nieodłącznym elementem krajobrazu tej okolicy jest nieotynkowana czerwona cegła.

Obecnie Księży Młyn uważany jest za największy zabytkowy kompleks fabryczny Łodzi. W 1971 roku zyskał miano zabytku architektury przemysłowej, natomiast w 2015 roku uznano go za pomnik historii. W 2016 roku zagościł na monecie pięciozłotowej w ramach cyklu „Odkryj Polskę” organizowanego przez Narodowy Bank Polski.

Księży Młyn znajduje się w pobliżu centrum Łodzi. Pofabryczne osiedle z roku na rok, z projektu na projekt odzyskuje swą dawną świetność. Od 2014 roku systematycznie remontowane są charakterystyczne piętrowe domy wykonane z czerwonej cegły. Wszystkie przechodzą gruntowne remonty. Urządzane są w nich m.in. mieszkania komunalne, pracownie artystyczne oraz lokale gastronomiczne.

Księży Młyn zmienia swoje oblicze, czego naocznymi świadkami są mieszkańcy tego obszaru. Większość z nich pozytywnie ocenia rewitalizację. Zwracana jest uwaga na przywrócenie użyteczności w dobrym stylu. Lokatorzy tego obszaru pozostali, a warto wspomnieć, że tutejsza społeczność jest stała od pokoleń – na osiedlu mieszkają potomkowie pracujących tu niegdyś włókniarek.

Rewitalizacja, czyli jak zmienia się Księży Młyn?

Założeniem rewitalizacji Księżego Młyna jest przywrócenie dawnego blasku całej przestrzeni osiedla mieszkaniowego. Przewidziano jednak przekształcenie części lokali na pracownie artystyczne, co ma pokreślić klimat tego miejsca. Osoby odpowiedzialne za cały proces chciały, aby teren stał się wizytówką miasta. Na zabytkowe osiedle składa się 25 łódzkich domów familijnych, które nazywane są famułami. Łącznie jest w nich ok. 300 mieszkań.

Zabytkowa przędzalnia została zmieniona na lofty, natomiast dawna remiza strażacka pełni funkcje biurowe. Budynek starej szkoły zaadaptowano na Akademickie Centrum Designu ASP.

W jednym z odnowionych budynków powstał Dom Turysty ze sklepem z pamiątkami i punktem informacji turystycznej, w innym Klub Księżego Młyna. Znalazło się tu także miejsce dla m.in. lokali gastronomicznych z łódzkimi specjałami, świetlicy dla dzieci, biur oraz poczty.

Rewitalizacja przewidziała również wymianę całej podziemnej infrastruktury – wodociągowej, cieplnej, odwodnienia oraz kanalizacji deszczowej. W ostatnim czasie wykonano remont tzw. Kociego Szlaku oraz zbudowano ścieżkę pieszo-rowerową. Nie zapominajmy również o elementach infrastruktury, które rozlokowano na terenie osiedla – ławkach, koszach na śmieci oraz stojakach na rowery.

W celu przywrócenia dawnego blasku tej okolicy na ulicy Księży Młyn pojawiło się blisko 30 latarni, które stylizowane są na gazowe. Odtworzona została historyczna brukowana nawierzchnia, pojawił się również chodnik. Na swe miejsce powróciła zabytkowa brama, która powstała na podstawie oryginalnego projektu. W swojej lokalizacji pozostała również zabytkowa pompa wody.

Zmian doczekał się teren pomiędzy budynkami dawnej szkoły oraz bocznicy kolejowej. Zrealizowano tutaj projekt terenu rekreacyjnego z estradą, ławkami, alejami, zielenią oraz oświetleniem. Jest to doskonałe miejsce do organizowania plenerowych imprez, które łączą społeczność oraz zachwycają przybyłych do Księżego Młyna turystów.

Rewitalizacja tego obszaru finansowana jest zarówno ze środków własnych miasta, jak i funduszy unijnych (m.in. Zintegrowane Inwestycje Terytorialne Łódzkiego Obszaru Metropolitarnego). Modernizacja mieszkań umożliwiła nie tylko poprawę ich standardu, ale również jakości życia mieszkańców. Przebudowane podwórza cieszą oczy piękną zielenią i zachęcają do przebywania na zewnątrz. Jest nie tylko bardziej zielono, ale również mieszkańcy czują się bezpieczniejsi (m.in. dzięki rozbudowie istniejącego oświetlenia oraz instalacji monitoringu miejskiego). Pojawiły się nowe drzewa, krzewy, trawniki i rabaty z kwiatami.

Przywrócono lipową aleję nazywaną przez wielu mieszkańców sercem zabytkowego osiedla – z szerokim chodnikiem pośrodku oraz żeliwnymi barierkami. Na przełomie XIX i XX wieku przebiegał tędy główny trakt. Wówczas też mieszkańcy chętnie spędzali tutaj swój wolny czas, przechadzając się po okolicy.

Księży Młyn jako atrakcja turystyczna Łodzi

Zarówno władzom miasta, jak i osobom aktywnie uczestniczących w rewitalizacji Księżego Młyna zależało, aby stało się ono miejscem, w którym chętnie będą przebywali mieszkańcy oraz turyści.

Zdaniem Agnieszki Kowalewskiej-Wójcik, dyrektor Zarządu Inwestycji Miejskich w Łodzi do tego osiedla nie trzeba nikogo przekonywać, ponieważ ma ono swoją specyfikę oraz niepowtarzalny klimat.

Aktualnie Księży Młyn uznawany jest za jeden z najciekawszych zabytków przemysłowych na świecie. Odwiedzając to miejsce, nie sposób nie wstąpić do neorenesansowego pałacu fabrykanta – obecnie znajduje się tutaj Muzeum Kinematografii. Zwiedzający mogą podziwiać m.in. oryginalny XIX-wieczny fotoplastykon. Atmosferę wielkiego kina można poczuć również pomiędzy budynkami pałacowymi, w których mieści się słynna „filmówka”. Nie zapominajmy o Beczkach Grohmana – neogotyckim łuku z kolumnami w kształcie szpulek nici.

Księży Młyn potrafi zachwycić. To ciekawy przykład rewitalizacji, w której dawne przemysłowe osiedle zachowało swoją duszę, nabywając nowe funkcje. Miejsce to zyskało nowy, odświeżony charakter – cieszy zielenią, odnowionymi fasadami domów oraz elementami bezpośrednio nawiązującymi do jego historii.