Historia w monumentalnych murach

W Warszawie powstał budynek upamiętniający dzieje społeczności żydowskiej na ziemiach polskich.

Muzeum Historii Żydów Polskich, wspólne przedsięwzięcie Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny, polskiego rządu, władz stolicy i społeczności żydowskiej, wzniesione zostało w otwartej przestrzeni parkowej na warszawskim Muranowie. Lokalizacja obiektu nie jest przypadkowa – obszar ten stanowił serce dawnej dzielnicy żydowskiej, która weszła w granicę getta w 1940 r. Ze względu na to, że historia Żydów na ziemiach polskich sięga bardziej odległych niż II połowa XX w. czasów, twórcy muzeum postawili sobie za nadrzędny cel poszerzenie świadomości historycznej o bogatej cywilizacji, którą społeczność żydowska stworzyła w ciągu prawie 1000 lat.

Minimalizm budynku

Bryła budynku Muzeum Historii Żydów Polskich od strony zewnętrznej została maksymalnie uproszczona. Założenie architektoniczne duetu fińskich architektów Lahdelma i Mahlamäkiego, było następujące: zaprojektowany na planie kwadratu obiekt ma być tłem dla przekazywanych treści, nie odciągać uwagi od cennego wnętrza i nie epatować grozą i nieszczęściem. Wyróżnikiem obiektu są fasady, zmieniające barwy wraz z kątem padania promieni słonecznych i kierunkiem patrzenia. Widziane z jednej strony odbijają światło i mienią się kolorami w odcieniach zieleni. Z kolei oglądane z innej perspektywy, uzyskają miękką fakturę w kolorach złota i pomarańczy.

Fot. 1. Budynek Muzeum Historii Żydów Polskich

Tylko w jednym miejscu ciągłość zwartej elewacji jest przerwana asymetrycznym pęknięciem, symbolizującym opisane w Starym Testamencie rozstąpienie się Morza Czerwonego. Pęknięcie to ograniczone zakrzywionymi z obu stron płaszczyznami, stanowi wejście główne do budynku. Po przekroczeniu progu zwiedzający znajdą się w środku pomieszczenia o organicznej formie przypominającej kanion lub jaskinię wyrzeźbioną przez płynącą rzekę. Zwężający się ku górze korytarz o delikatnie wywijających się ścianach, stanowi strefę komunikacyjną (ze schodami, windami i rampami), która pozwola swobodnie przemieszczać się między głównymi powierzchniami wystawowymi. Falujące zakrzywienia, posiadające fakturę skały wapiennej, są u szczytu przykryte szklanymi taflami. Dzięki temu doświetlone będą ekspozycje czasowe wystawiane na na innych poziomach.

Dodatkowo wnętrza doświetlają gigantyczne przeszklenia zamykające korytarz z obu stron. Dzięki jednemu (które jest największym zrealizowanym do tej pory w Polsce oknem – jego powierzchnia sięga ok. 600 m kw) budynek otwiera się na Pomnik Bohaterów Getta. Po przeciwnej stronie zwiedzający zobaczą otwartą przestrzeń miejskiego skweru, która ma kojarzyć się z wolnością. Roślinność, która pojawi się na zieleńcach (w otoczeniu pomnika), swoją kolorystyką (w odcieniach szarości, bieli, srebra i błękitu) będzie nawiązywać do elewacji muzeum i barw flagi Izraela.

Wnętrza

Na kondygnacjach nadziemnych muzeum znajdą się m.in. biblioteka, centrum edukacji, sale konferencyjne i restauracja. Uporządkowana chronologicznie ekspozycja ukryta będzie w podziemiach.

Historia Żydów na ziemiach polskich przedstawiona zostanie w formie ekspozycji-opowieści. Zwiedzający nie będą oglądać eksponatów schowanych w gablotach. Zastąpią je nowoczesne rozwiązania techniczne, takie jak: reprodukcje, rekonstrukcje i projekcje (hologramy). Charakter wystawy ma zostać podkreślony przez światło, które będzie ciemniejsze i bardziej tajemnicze dla elementów upamiętniających tragiczne wydarzenia z dziejów judaików (życie pod zaborami, prześladowania, holokaust).

Fot. 2. Las - fragment ekspozycji „Pierwsze spotkanie”	Fot. 3. Falujące ściany holu głównego

Do dyspozycji zwiedzających, oddanych zostanie osiem form przestrzennych (wystawy stałe) po jednej dla każdego okresu („Pierwsze spotkanie”, „Początki osadnictwa”, „Złoty Wiek”, „Sztetl”, „Żydzi w trzech zaborach”, „Miasto”, „Ul. Nalewki”, „Getto” oraz „Lata powojenne”). Pierwsza ekspozycja będzie nawiązywała do przybycia nad Wisłę kupca Ibrahima ibn Jakuba, a wraz z nim pierwszych osadników żydowskich. Przechodząc w głąb muzeum, ciasnymi ulicami średniowiecznego miasta zwiedzający dojdą do warszawskich Nalewek – głównej ulicy handlowej w dzielnicy żydowskiej. Po drodze będą mogli przedostać się za mur stanowiący granicę getta i zajrzeć do wnętrza typowego XV-wiecznego żydowskiego domu.

W muzeum historii judaików nie mogło zabraknąć także synagogi. Przeznaczone na ten cel kwadratowe pomieszczenie przykryte będzie wysokim, drewnianym sklepieniem, dla którego pierwowzorem jest dach nieistniejącej już świątyni z Gwoźdźca k. Lwowa. Replika dachu i kopuły, która w 85 proc. oddaje wymiary oryginalnego budynku, powstała w Sanoku w ramach międzynarodowego programu edukacyjnego „Gwoździec Re!konstrukcja”. Konstrukcję pod nadzorem specjalistów z pracowni Handshouse zbudowało 200 studentów z USA i Europy. Wszystkie prace wykonywane były przy użyciu technik i narzędzi podobnych do tych, z których korzystano podczas budowy pierwowzoru. Część drewnianych elementów pokryto już polichromiami. Pozostałe pomalowane zostaną w pięciu polskich miejscowościach podczas letnich warsztatów.

***

Multimedialne centrum poznawcze będzie pierwszym obiektem skupiającym się nie tylko na martyrologii, ale na dziejach polskich judaików od początków istnienia państwa polskiego. Innowacyjny projekt ekspozycji pozwoli zwiedzającym poznać rzeczywistość polskich Żydów. Dostęp do szerokiej gamy nośników, dokumentów i artefaktów ma zachęcić obserwatorów do samodzielnych rozważań. Dla przyjeżdżających do Polski Żydów muzeum stanie się ważnym punktem odwiedzin.