Dłużnicy w kleszczach ustawy podatkowej

Z dniem 1 stycznia nastąpiły istotne zmiany w podatku VAT. Niektóre z nich mają kapitalne znaczenie w zakresie oddziaływania systemu podatkowego na dłużników.

Z dniem 1 stycznia br. nastąpiły istotne zmiany w podatku VAT. Niektóre z nich mają kapitalne znaczenie w zakresie oddziaływania systemu podatkowego na dłużników, tj. nabywców towarów i usług, którzy nie pokryli sprzedawcy należności z otrzymanych faktur przez okres długi.

Pamiętajmy, że w wypadku nieotrzymania należności od kontrahenta w okresie długim, wierzyciel znajdzie się w dość trudnej sytuacji finansowej, nie tylko dlatego, że poniósł koszty oraz że w wypadku braku zapłaty należności nie będzie mógł pokryć poniesionych kosztów przychodami, ale również dlatego, że wierzyciel-podatnik będzie zobowiązany zapłacić należny podatek VAT, niezależnie od tego, czy jego kontrahent zapłaci mu należność z faktury, czy nie.

Oczywiście sytuacja taka dotyczy każdego podatnika, z wyłączeniem przypadku małego podatnika stosującego metodę kasową rozliczeń z organem podatkowym (za małego podatnika uważa się takiego podatnika, u którego obrót nie przekroczył 1200 000 euro – obecnie jest to 4 922 000 zł.). U małego podatnika obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części należności. Jednakże w świetle art. 21 ustawy VAT organ podatkowy nie będzie czekał w nieskończoność na należność podatkową od tego małego podatnika, tj. aż mu zapłaci jego kontrahent.

W dotychczasowym stanie prawnym ustawy o podatku od towarów i usług (do 31 grudnia 2012 r.) okres oczekiwania organu podatkowego ograniczono do 90. dnia, co oznaczało, że jeśli do 90. dnia podatnikowi kontrahent nie zapłacił, to i tak podatnik musiał wywiązać się z zapłaty należnego podatku VAT na rzecz organu podatkowego.

Od dnia 1 stycznia tego roku przepisy te uległy radykalnej zmianie. Mianowicie mały podatnik może wybrać metodę kasową rozliczeń podatku VAT z organem podatkowym. Jednakże w świetle zmienionego art. 21 ustawy VAT moment powstania obowiązku podatkowego u takiego małego podatnika będzie zależny od tego, czy dokonał on sprzedaży na rzecz nabywcy będącego podatnikiem VAT czynnym, czy też na rzecz podmiotu nie będącego zarejestrowanym podatnikiem VAT czynnym.

Jeśli sprzedaż małego podatnika następuje na rzecz nabywcy będącego „podatnikiem VAT czynnym”, wówczas obowiązek podatkowy w podatku VAT następuje u sprzedawcy „z dniem otrzymania całości lub części zapłaty”.

Jeśli natomiast sprzedaż takiego podatnika następuje na rzecz nabywcy „niebędącego podatnikiem VAT czynnym”, wówczas obowiązek podatkowy w podatku VAT następuje „z dniem otrzymania całości lub części zapłaty, nie później niż 180. dnia, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi”.

Mali podatnicy mogli wybrać taką metodę kasową rozliczeń z organem podatkowym do dnia 15 stycznia br. W zupełnie innej sytuacji jest „duży podatnik”, któremu nie przysługują przywileje rozliczania się z organem podatkowym metodą kasową. Podatek należny VAT powinien być zapłacony zgodnie ze złożoną deklaracją podatkową.

Jednakże dużemu podatnikowi, mającemu problemy z długami swych kontrahentów, z odsieczą idą zmienione przepisy art. 89a i 89b ustawy o podatku od towarów i usług. W dotychczasowym stanie prawnym podatnik mógł wprawdzie korzystać z prawa do korekty podatku należnego VAT, gdy jego nieściągalna wierzytelność została uprawdopodobniona. Wierzytelność była uprawdopodobniona, gdy spełniono obligatoryjnie 7 warunków, w tym przede wszystkim to, że wierzytelności nie uregulowano w ciągu 180 dni. W tym roku przepisy te uległy radykalnej zmianie. Wierzyciel może skorygować podstawę opodatkowania i podatek należny VAT w odniesieniu do nieuregulowanych wierzytelności, od których terminu płatności upłynęło 150 dni. Dokonanie takiej korekty będzie możliwe w rozliczeniu za okres, w którym upłynął 150 dzień terminu płatności. Wierzyciel będzie mógł zrealizować to prawo w ciągu 2 lat, licząc od końca tego roku, w którym została wystawiona faktura, której nie zapłacono. Kolejny warunek – kontrahentem wierzyciela musi być podatnik VAT czynny.

Ponadto w odniesieniu do tych złych długów znacznemu uproszczeniu uległo stosowanie korekty podatku VAT, ponieważ wierzyciel nie ma już obowiązku:
 

1.  zawiadomienia dłużnika o zamiarze dokonania korekty i w związku tym nie musi już uzyskać od dłużnika potwierdzenia jego odbioru;
2. zawiadomienia dłużnika o dokonaniu korekty.

Wierzyciel jest zobowiązany złożyć wraz z deklaracją podatkową, w której dokonuje korekty podatku VAT, zawiadomienie o tej korekcie do naczelnika urzędu skarbowego wraz z podaniem kwot korekty oraz danych dłużnika. Zawiadomienia o dłużniku dokonuje się na druku VAT - ZD. Wzór zawiadomienia został określony w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 14 grudnia 2012 r. w sprawie wzoru zawiadomienia o skorygowaniu podstawy opodatkowania oraz podatku należnego.

Z drugiej strony w kleszczach systemu jest sam dłużnik, który w związku nowymi przepisami art. 89b ustawy VAT jest zobowiązany (konieczny obowiązek!) w przypadku nieuregulowania należności wynikającej z faktury w terminie 150 dni (od dnia upływu terminu jej płatności) do korekty odliczonej kwoty podatku wynikającej z tej faktury. Rozliczenia powinien dokonać za okres, w którym upłynął 150. dzień od dnia upływu terminu płatności określonego w umowie lub na fakturze. Korektę powinien wykonywać na bieżąco.

Jednakże w przypadku częściowego uregulowania należności przez tego dłużnika w terminie 150 dni, korekta dotyczy podatku naliczonego przypadającego na nieuregulowaną część należności. Gdyby jednak dłużnik korekty tej nie dokonał, wówczas organ podatkowy zastosuje sankcję w wysokości 30 proc. kwoty podatku naliczonego podlegającego korekcie (na warunkach ustawy VAT).

Wierzyciele i dłużnicy powinny jednak wiedzieć, że pomimo tego iż przepisy te weszły w życie od 1 stycznia br., to jednak mają one zastosowanie do wierzytelności uznawanych za złe długi w tym roku. Oznacza to, że przepisy art. 89a i 89b odnoszą się nie tylko do wierzytelności powstałych po 1 stycznia br., ale również do wierzytelności powstałych przed 1 stycznia, o ile ich nie uregulowano. Może zatem chodzić o wierzytelności nieuregulowane, których termin płatności z faktury określono na dzień 4 sierpnia 2012 r. lub dzień późniejszy.
Jak widzimy, jest to systemowe rozwiązanie, przydatne wierzycielom, jak też organom podatkowym. Nowe rozwiązania systemowe są konsekwencją wielkiej dyskusji o zmianach w rozliczeniach podatku VAT, kolejne zmiany przed nami; nastąpią one ze skutkiem na dzień 1 kwietnia tego roku jak też na dzień 1 stycznia 2014 r.