Będą ratować zabytki kosztem Krakowa?

Resort kultury zapowiedział likwidację Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa. Czy stolica Małopolski straci pieniądze na renowację zabytków?

Nikt nie podważa historycznej wartości Krakowa, jego znaczenia dla polskiej kultury i obowiązku ochrony jego zabytków. Od 1978 r. miasto znajduje się na pierwszej liście światowego dziedzictwa UNESCO. Przeszło 35 lat temu zdecydowano także o powołaniu Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa – instytucji, która od 1985 r. dysponuje środkami Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa, wpisanymi w coroczne wydatki rządu. Komitet Odnowy Zabytków zajmuje się przygotowywaniem i realizacją projektów związanych z rewaloryzacją zespołów zabytkowych budynków miasta. Z czasem do Komitetu wstępowało coraz więcej ludzi kultury i nauki. Aktualnie na czele organizacji stoi prof. Franciszek Ziejka – polonista, historyk kultury, w latach 1999-2005 rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Słuszność działań podejmowanych przez członków w kolejnych dekadach nie budzi wątpliwości. Kontrowersje pojawiają się w momencie, gdy poza deklaracjami o wspólnej pracy na rzecz pielęgnowania narodowego dziedzictwa należy uwzględnić rzeczywiste koszty renowacji historycznych obiektów. Swoją opinię w tej sprawie wyraził Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ogłaszając, że coroczne dofinansowanie w wysokości 40 mln zł zamiast przez stolicę Małopolski powinno zostać rozdysponowane między klika miast, które do tej pory pozostawały w cieniu Krakowa. Jeśli resort kultury wprowadzi zapowiadane zmiany, ciągłość corocznych dotacji na remonty krakowskich kościołów, instytucji czy kamienic zostanie przerwana.

Kto przeciw? Kto za?

Istnienie stałego źródła finansowania renowacji zabytków w formie Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa jest zagrożone. Pierwszy głośny sprzeciw w stronę takiego wsparcia dla grodu Kraka wypowiedzieli członkowie Towarzystwa Upiększania Miasta Wrocławia. Wkrótce do krytykujących obowiązujący system rozdzielania dotacji na zabytki dołączyły kolejne miasta. Z kolei zdaniem zwolenników funduszu, uprzywilejowanie stolicy Małopolski pod względem wykorzystywania państwowych środków na odnowienie zabudowy jest uwarunkowane historycznie. Argumentem przemawiającym na korzyść wyróżniania Krakowa na tle innych polskich miast jest bowiem fakt, że działania wojenne nie zniszczyły jego struktury, a bilans strat po 1945 r. wskazał Kraków jako ostatnie miasto na terenie Polski, które zachowało swój pierwotny układ i architekturę w prawie nienaruszonym stanie. Należy zaznaczyć, że w przypadku stolicy województwa małopolskiego, środki finansowe potrzebne na prace związane z funkcjonowaniem funduszu prawie w całości pochodzą z budżetu państwa, wobec tego odcięcie dotacji oznaczałoby konieczność znacznego ograniczenia prac konserwatorskich lub obciążenie publicznej kasy miasta, a także właścicieli kamienic, którzy i tak dopłacają każdorazowo do renowacji budynków.

Nie można jednak odmówić racji innym historycznym miastom, które domagają się pomocy rządu w zakresie ochrony zabytkowej zabudowy. Rozwiązanie problemu finansowania rewaloryzacji nie polega zatem na szukaniu winnego zaistniałej sytuacji, czy pobudzaniu rywalizacji miast, lecz znalezieniu kompromisu, który umożliwi skuteczną ochronę wspólnego dobra, jakim są polskie zabytki. W tym celu w miniony weekend przedstawiciele 8 miast, w tym Krakowa, Warszawy, Wrocławia, Torunia, Poznania, Zamościa, Lublina oraz Łodzi, spotkali się we Wrocławiu, by opracować propozycję rozwiązania, które będzie satysfakcjonujące dla wszystkich. Podczas zebrania przedstawiono projekt zastąpienia krakowskiego funduszu narzędziem o zasięgu ogólnopolskim – Narodowym Funduszem Rewaloryzacji Miast Historycznych. Zgodnie z nową koncepcją, od 2015 r. w budżecie państwa zostałaby uwzględniona kwota ok. 150 mln zł przeznaczona na renowacje, a rozdzielana według aktualnych potrzeb miast. Każdą dotacją zarządzaliby członkowie miejskich komitetów powołanych na wzór Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa. W ten sposób decyzja o wykorzystaniu pieniędzy na konkretne remonty każdorazowo byłaby podejmowana w granicach danego miasta, co pozwoliłoby zarządzać przyznanymi środkami niezależnie od planów urzędników ministerstwa. Proponowany system stanowi ogólnopolską kontynuację krakowskiego funduszu, nad którym patronat sprawowali kolejni prezydencji RP: Lech Wałęsa, Aleksander Kwaśniewski oraz Lech Kaczyński. Obecnie, pieniądze dla Krakowa przyznaje Kancelaria Prezydenta Bronisława Komorowskiego.

Ile Kraków zawdzięcza rządowym dotacjom?

O tym, jak wiele zyskał Kraków przez prawie 30 lat funkcjonowania funduszu, można przekonać się, analizując bilans działań Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków. Do tej pory dzięki państwowym dotacjom do stolicy Małopolski wpłynęło łącznie ponad 700 mln zł, które pozwoliły na coroczne prace konserwatorskie w ponad 100 obiektach wpisanych do rejestru zabytków. W ramach prac Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa przeprowadzono renowacje elementów budowli, takich jak kościoły, zespoły klasztorne, synagogi, pałace, rezydencje, dwory, obiekty użyteczności publicznej, szpitale, szkoły, kamienice oraz uczelnie wyższe. Szczególną opieką konserwatorską otoczono Wawel. Po uchwaleniu 10-letniego programu odnowy Wzgórza Wawelskiego przystąpiono do realizacji zadań, wśród których wymienić należy te najważniejsze: konserwację kaplicy Świętokrzyskiej, remonty kopuł wszystkich kaplic i wież, renowację ołtarza głównego, odświeżenie wyposażenia prezbiterium i wnętrza skarbca oraz odnowienie witraży katedry. Dużym przedsięwzięciem, które doszło do skutku dzięki środkom Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Krakowa, była rozpoczęta w 2002 r. renowacja kaplicy Zygmuntowskiej. 5 lat później do osiągnięć Komitetu dopisano remont kaplicy Stefana Batorego, obejmujący zarówno prace związane z architekturą historycznego obiektu, jak i wyposażeniem oraz zdobieniami wnętrz. Ostatnim punktem programu realizowanego w latach 1991-2011 była konserwacja kaplicy Wazów. Prace zaplanowano również w bezpośrednim otoczeniu zamku – umocnione zostały Fortyfikacje Wawelu. Ponadto ekipa specjalistów zabezpieczyła technicznie górotwór w części kompleksu, by turyści ponownie otrzymali możliwość zwiedzania Smoczej Jamy. Na liście pozostałych cennych krakowskich obiektów odnowionych ze środków publicznych znajdują się m.in. Wieża Ratuszowa, Brama Floriańska, Barbakan, Teatr im. Juliusza Słowackiego, Kopiec Kościuszki, kościół św. Anny, Bazylika Mariacka, Pałac Czapskich, Dom Długosza, Synagoga Tempel, klasztor Dominikanów oraz Muzeum Narodowe w Krakowie.

Nic więc dziwnego, że środowisko krakowskie nie pozostaje bierne wobec zapowiedzi resortu kultury. W odpowiedzi na plany Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego grupa krakowskich radnych złożyła projekt rezolucji z apelem następującej treści: Rada Miasta Krakowa zwraca się do Panów Ministrów z apelem, aby rozwiązania zapisane w ustawie o Narodowym Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa, utrzymać w obrębie finansowania ze środków publicznych państwa polskiego. Jednocześnie podkreślając znaczenie turystyki, która należy do najważniejszych przemysłów kulturowych świata, apelujemy, aby sukces działania Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, który sprawił, że ludzie jadą, bo chcą zanurzyć się w aurze niezwykłego miejsca, jakim jest odnowiony Kraków, nie został zmarnowany przez próbę rozpuszczenia funduszy Rewaloryzacji Zabytków Krakowa, w planie powstania „Centralnego Pogotowia Konserwatorskiego” lub tzw. „Planu Ochrony Zabytków”.

W dalszej części dokumentu jeszcze raz podkreślono, że Kraków wraz z Kazimierzem i Kopalnią Soli w Wieliczce to skarb dla dziedzictwa narodowego, który, również ze względu na jego rozpoznawalność na świecie, powinien być otoczony szczególną ochroną.