Przepisy o gospodarce nieruchomościami przewidują prawo byłego właściciela do żądania zwrotu nieruchomości, która została wywłaszczona, jeżeli w określonym czasie cel publiczny, na jaki dokonano wywłaszczenia, nie zostanie spełniony. Teraz sąd potwierdził, że prawo takie przysługuje również osobie, która zawarła umowę cywilną w formie aktu notarialnego, w celu uniknięcia przymusu wywłaszczeniowego.

W przedmiotowej sprawie Starosta umorzył postępowanie administracyjne w sprawie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości jako bezprzedmiotowe. Organ I instancji wywiódł bowiem, że przedmiotowa nieruchomość nie została wywłaszczona, lecz sprzedana Skarbowi Państwa przez właścicieli, na podstawie umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego z 24 października 1986 r., a obowiązujące przepisy dopuszczają rozpatrywanie spraw o zwrot nieruchomości przejętych wyłącznie w drodze indywidualnych decyzji administracyjnych kończących postępowanie wywłaszczeniowe, bądź na podstawie umów cywilnoprawnych sporządzanych zgodnie z innymi przepisami prawa.

Po rozpatrzeniu odwołania Wojewoda, 31 maja 2012 r., utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję organu I instancji. Zdaniem Wojewody, organ pierwszej instancji, zgodnie z obowiązującymi przepisami uznał, że żądanie zwrotu przedmiotowej nieruchomości jako nabytej w drodze cywilnoprawnej, nie podlegało procedurze decyzji administracyjnej. W konsekwencji, zasadnie umorzono postępowanie administracyjne w sprawie zwrotu nieruchomości.

Skargę na powyższą decyzję Wojewody wniósł do Sądu zainteresowany, żądając jej uchylenia oraz uchylenia decyzji organu I instancji. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie uchylił zaskarżoną decyzję.

Sąd stwierdził m.in., że w przedmiotowej sprawie decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia ma treść art. 216 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 1603, z późn. zm.), dalej jako: "u.g.n.", zgodnie z którym przepisy rozdziału 6 działu III tej ustawy (tj. przepisy o zwrocie wywłaszczonych nieruchomości), stosuje się odpowiednio do nieruchomości nabytych na rzecz Skarbu Państwa na podstawie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127, z późn. zm.). Sąd zgodził się z wyrażonym w wyniku poprawnej interpretacji art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n. stanowiskiem skarżącego, według którego na podstawie przepisów tej ustawy, dopuszczalny jest co do zasady zwrot nieruchomości nabytych na rzecz Skarbu Państwa na mocy umowy sprzedaży zawartej pod rządami ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości. Sąd zaznaczył, że nabycie na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości na cele publicznoprawne, będące następnie podstawą stosowania procedury wywłaszczenia, stawiało jednostkę w sytuacji przymusowej, stąd były to szczególne umowy, zawarte w efekcie negocjacji, poprzedzających postępowanie wywłaszczeniowe. W takiej sytuacji nie zostały zastosowane umowy w pełni dobrowolne, gdyż ich alternatywę stanowiło wywłaszczenie nieruchomości. Zbycie nieruchomości w drodze tego rodzaju umów było więc równoznaczne z wywłaszczeniem tych nieruchomości. W ocenie Sądu, nabycie nieruchomości w takich okolicznościach mieści się w hipotezie art. 216 ust. 2 pkt 3 u.g.n. Sąd podkreślił jednocześnie, że chodzi o stan prawny obowiązujący po wejściu w życie przepisów noweli z 28 listopada 2003 r.